بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی مکتب خلفا
نویسندگان:
✍️ سیدمحمدمهدی موسوی نژاد
/ دانشجوی دکتری مدرسی تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی» دانشگاه معارف اسلامی قم / mm.mn1363@gmail.com
/ دانشجوی دکتری مدرسی تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلامی» دانشگاه معارف اسلامی قم / mm.mn1363@gmail.comچکیده:
این پژوهه با هدف بازنمود نقش ضعف باور به ربوبیت تشریعی در عرصه فرهنگی سامان یافته است. این مقاله با روش «توصیفی ـ تحلیلی» و برحسب دستاورد یا نتیجه تحقیق، از نوع «توسعه‌ای ـ کاربردی» و از لحاظ هدف تحقیق، از نوع «اکتشافی» و به لحاظ نوع داده‌های مورد استفاده، «کیفی» است. همچنین روش این تحقیق به علت استفاده از چهارچوب نظری، «منطقی» است. ازاین‌رو در مطالعه، دسته‌بندی گزارش‌ها و تحلیل تاریخ، از راهبرد «قیاسی» استفاده کرده است. بدین‌روی با رویکرد «تاریخی ـ کلامی» و «روان‌شناسی اجتماعی»، برای گزینش چهارچوب نظری مناسب است و از تعامل دو علم همگون (کلام و روان‌شناسی) با تحقیقاتِ تاریخی بهره برده است. نتایج حاصل از تحلیل و ترکیب داده‌های جمع‌آوری‌شده نشان می‌دهد که «محوریت ارزش‌های مادی در هنجارسازی فرهنگی»، «تداوم رفتارهای اجتماعی جاهلی»، «عدم مرجعیت قرآن و سنت نبوی در کنشگری فرهنگی» و «به رسمیت شناختن ضدفرهنگ‌‌ها در جامعه» از جمله موارد مهم در بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی خلفا به شمار می‌رود.
Article data in English (انگلیسی)
Title:
Output Analysis of the Weakness of Belief in Legislative Sovereignty in the Cultural Approach of the Caliphate School
Abstract:
This study was organized with the aim of showing the role of weak belief in legislative sovereignty in the cultural field. This article is "descriptive-analytical" and "developmental-applicative" in terms of the achievement or result of the research, "exploratory" in terms of the purpose of the research, and "qualitative" in terms of the type of data used. Also, the method of this research is "logical" due to the use of a theoretical framework. Therefore, it has used the "deductive" strategy in studying, categorizing reports and analyzing history. Thus, with the "historical-theological" and "social psychology" approaches, it is suitable for choosing a theoretical framework and has benefited from the interaction of two homogeneous sciences (theology and psychology) with historical research. The results of the analysis and combination of the collected data show that "the centrality of material values in cultural norming", "the continuation of ignorant social behaviors", "the lack of authority of the Quran and the prophetic tradition in cultural activism" and "the recognition of countercultures in society" are among the important cases in the weakness of belief in legislative sovereignty in the cultural approach of the caliphs.
- نهج البلاغه، تصحیح محمد عساف و فرید سید، تحقیق صادق موسوی، مشهد، موسسة الامام صاحب الزمان(عج)، 1418ق.
- ابراهیمی، صبا، بررسی چگونگی احیای سنن جاهلی عرب در اسلام با تکیه بر قبیله گرایی و عصبیت عربی (از رحلت پیامبر اکرم(ص) تا تأسیس دولت بنی امیه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کرمانشاه، دانشگاه رازی، 1396.
- ابن‌ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1337.
- ابن‌اثیر، على‌بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- ابن‌اعثم الکوفى، ابومحمد احمد، الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دارالأضواء، 1411ق.
- ابن‌حزم اندلسی، علی‌بن احمد‌بن سعید، المحلى بالآثار، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- ابن‌حنبل، احمد‌بن محمد، مسند الامام احمد‌بن حنبل، تحقیق محمد رضوان عرقسوسی و دیگران، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1416ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410ق.
- ابن‌شاذان، فضل‌بن شاذان، الایضاح، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1402ق.
- ابن‌عبد البر، یوسف‌بن عبدالله، جامع بیان العلم و فضله و ما ینبغی فی روایته و حمله، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- ابن‌عساکر، علی‌بن حسن، تاریخ مدینه دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الاماثل او اجتاز بنواحیها من واردیها و اهلها، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
- ابن‌عساکر، علی‌بن حسن، تبیین الکذب المفتری، بیروت، دار الکتب العربی، 1404ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبد‌الله‌بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبد‌الله‌بن مسلم، عیون الاخبار، چ دوم، قاهره، دارالکتب و الوثایق القومیه، 1996.
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1419ق.
- ابن‌ماجه، محمدبن یزید قزوینی، سنن ابن‌ماجه، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
- ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا و دیگران، بیروت، دار المعرفه، بى‌تا.
- أبو سعد الآبى، منصور‌بن الحسین، نثر الدر فی المحاضرات، تحقیق خالد عبدالغنی محفوط، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق.
- افتخاری، اصغر، امنیت اجتماعی شده؛ رویکرد اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1391.
- امینی، عبد الحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة الادب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1416ق.
- آقانوری، علی، «زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی فرقه‌گرایی در صدر اسلام»، 1389، هفت آسمان، ش 47، ص 79-104.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، تحقیق محمد زهیر‌بن ناصر الناصر، بیروت، دار طوق النجاه، 1422ق.
- بیهقی، ابوبکر احمد‌بن الحسین، السنن الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، چ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424ق.
- تاری، جلیل، «عوامل نادیده‌گرفتن غدیر و اجتماع در سقیفه»، 1383، معرفت، ش 77، ص 28-29.
- ثقفى کوفى، ابو اسحاق ابراهیم‌بن محمد، الغارات، تحقیق جلال‌الدین حسینى ارموى، تهران، انجمن آثار ملى، 1353.
- جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمة محمدتقی آیت‌اللهی، چ یازدهم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1382.
- جعفریان، رسول، تاریخ تحول دولت و خلافت از برآمدن اسلام تا برافتادن سفیانیان، چ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1377.
- جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام تا سال چهلم هجری، قم، در راه حق، 1366.
- جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)، چ ششم، قم، انصاریان، 1381.
- چراغی کوتیانی، اسماعیل، «نقش فرهنگ و ساختارهای فرهنگی در تحولات جمعیتی»، 1393، معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 1، ص 51-78.
- حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق محمدباقر محمودی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق.
- حکیم، محمدباقر، علوم قرآنی، ترجمة محمدعلی لسانی، تهران، مؤسسة فرهنگی انتشاراتی تبیان، 1378.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، انسان 250 ساله، چ چهارم، تهران، مؤسسة ایمان جهادی، 1390.
- دارمی، عبد‌الله‌بن عبد الرحمن، سنن الدارمی، تحقیق حسین سلیم دارانی، ریاض، دارالمغنی، 1421ق.
- ذهبی، شمس‌الدین محمدبن احمد، تذکرة الحفاظ، تصحیح زکریا عمیرات، چ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1428ق.
- ذهبی، محمدحسین، التفسیر و المفسرون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، 1412ق.
- رهنی، فاطمه و احمد صادقی، «عوامل پنهانی کنش اجتماعی با تأکید بر ساختار اجتماعی»، در: چهارمین همایش ملی مشاوره و سلامت روان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قوچان، 1395،https://civilica.com/doc/621000 .
- زرگری‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام (عصر نبوت)، تهران، سمت، 1378.
- زمخشری، محمود‌بن عمر، الفائق فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق علی محمد البجاوی و محمد ابوالفضل ابراهیم، بی‌جا، عیسی البابی الحلبی و الشرکاه، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
- سلیمانی، جواد، تاریخ تحلیلی اسلام (از عصر جاهلی تا عصر عاشورا)، چ دوم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391.
- شاوی، علی، با کاروان حسینی از مدینه تا مدینه، ترجمة عبدالحسین بینش، چ دوم، قم، زمزم هدایت، 1386.
- شرف الدین، سیدعبدالحسین، اجتهاد در مقابل نص، ترجمة علی دوانی، چ نهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1383.
- شرف الدین، سیدعبدالحسین، النص و الاجتهاد، بیروت، ابو مجتبی، 1404ق.
- شهبازی، محمد، بررسی علل و زمینه‌های مخالفت صحابه با رسول اکرم(ص) در عصر نبوی، قم، حوزة علمیه، 1393.
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم، شریف الرضی، 1364.
- شهیدی، سیدجعفر، زندگانی فاطمه زهرا(س)، چ بیست و پنجم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376.
- صفری فروشانی، نعمت‌الله، غالیان، مشهد، آستان قدس رضوی، 1378.
- صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، چ دوم، هند، المجلس العلمی، 1403ق.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، چ دوم، تهران، صدرا، 1364.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چ پنجم، قم، جامعة مدرسین، 1417ق.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چ دوم، بیروت، دار التراث، 1387ق.
- عزیزخانی، احمد، «مفهوم کنش و ساختار در نظریه ساختاری‌شدن (با تأکید بر تحولات ایالات متحده آمریکا)»، 1387، انسان‌پژوهی دینی، ش 17و18، ص 195-214.
- عسگری، سید مرتضی، معالم المدرستین، چ چهارم، تهران، مؤسسة بعثت، 1412ق.
- عقیلی، علیرضا، «ریشه‌های ظاهرگرایى در فهم قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش 11و12، ص 350-373.
- غزالی، محمدبن محمد و عبدالرحیم‌بن حسین حافظ عراقی، احیاء علوم الدین، تحقیق سیدابراهیم ابی‌حفص، قاهره، دار الحدیث، 1419ق.
- غلامی، یوسف، پس از غروب (تحلیل رخدادهای پس از رحلت پیامبر(ص) تا پایان عصر سومین زمامدار)، قم، نجم الهدی، 1388.
- فخررازى، محمدبن عمر، مفاتیح الغیب، چ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1420ق.
- قشیری نیشابوری، مسلم‌بن حجاج، صحیح مسلم، چ دوم، بیروت، دار ابن‌حزم، 1419ق.
- کاشفی، محمدرضا، خداشناسی، قم، معارف، 1386.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید، 1413ق.
- متقی‌هندی، علاءالدین، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح بکری حیانی و صفوه سقا، بیروت، مؤسسة الرساله، 1409ق.
- مریجی، شمس‌الله، عاشورا پیامد تغییر ارزش‌ها، قم، معارف، 1394.
- مسعودی، على‌بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چ دوم، قم، دار الهجره، 1409ق.
- مصباح یزدی، محمد تقی، آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، چ دهم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1382.
- مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش عقاید، چ هفدهم، تهران، امیرکبیر، 1384.
- مصباح یزدی، محمد تقی، حقوق و سیاست در قرآن، چ چهارم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391.
- مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، چ چهارم، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391.
- معلمی، حسن و دیگران، تاریخ فلسفه اسلامی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1385.
- مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374.
- نقوى قاینى خراسانى، سیدمحمدتقى، مفتاح السعادة فی شرح نهج البلاغه،تهران، مکتبة المصطفوى، بی‌تا.
- میرمحمدی، سیدضیاءالدین، «چیستی، اعتبار و کاربست نظریه دینی در علم تاریخ»، 1397، اندیشه نوین دینی، ش 54، ص 87-106.
- موسوی‌نژاد، سیدمحمدمهدی و جواد سلیمانی امیری، «راهکار سنجش باورهای توحیدی قلبی براساس اندیشه علامه طباطبائی و آیت‌الله مصباح یزدی»، 1402، معرفت اخلاقی، ش 2، ص 27-40.
- ﻧﻮﺭﯼ، ﻧﺠﯿﺐالله، «عوامل و ساختار انگیزش رفتار انسان در اندیشه علامه طباطبائی»، 1396، ﺭﻭﺍﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻭ ﺩﯾﻦ، ش 40، ص 5-22.
- واقدى، محمدبن عمر، کتاب الردة مع نبذة من فتوح العراق و ذکر المثنى‌بن حارثة الشیبانى، تصحیح محمدبن اعثم کوفی، تحقیق یحیى وهیب الجبورى، بیروت، دار الغرب الاسلامى، 1410ق.
- واقدى، محمدبن عمر، المغازى، تحقیق مارسدن جونس، چ سوم، بیروت، مؤسسة الأعلمى، 1409ق.
- هدایت‌پناه، محمدرضا، بازتاب تفکر عثمانی درواقعه کربلا، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
- یعقوبى، احمد‌بن اسحاق، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر، بى‌تا.
شیوه ارجاع به این مقاله:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
موسوی نژاد، سیدمحمدمهدی، عرفان، امیرمحسن.(1403) بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی مکتب خلفا. دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1)، 87-106 https://doi.org/10.22034/tarikh.2024.2020755
سیدمحمدمهدی موسوی نژاد؛ امیرمحسن عرفان."بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی مکتب خلفا". دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21، 1، 1403، 87-106
موسوی نژاد، سیدمحمدمهدی، عرفان، امیرمحسن.(1403) 'بروندادشناسی ضعف باور به ربوبیت تشریعی در رویکرد فرهنگی مکتب خلفا'، دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1), pp. 87-106
