تاریخ اسلام درآینه پژوهش، سال بیست و یکم، شماره اول، پیاپی 56، بهار و تابستان 1403، صفحات 7-28

    واکاوی انتقادی دیدگاه دکتر عبدالهادی حائری درباره شخصیت و رویکرد سیاسی شیخ‌عبدالکریم حائری

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    ✍️ علیرضا جوادزاده / استادیار گروه تاریخ اندیشه معاصر مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / Javadi4@qabas.net
    محمدصادق ابوالحسنی / پژوهشگر تاریخ تشیع و تاریخ معاصر ایران / m.sadegh.monzer@gmail.com
    doi 10.22034/tarikh.2024.2021751
    چکیده: 
    بازتأسیس حوزة علمیة قم توسط آیت‌‌الله شیخ‌عبدالکریم حائری موجب شهرت و اهمیت بیشتر این فقیه گردید. بر این‌ اساس، در طول یکصدسال گذشته، شخصیت، اندیشه و مواضع سیاسی ایشان محور برخی گزارش‌ها، تحلیل‌ها و واکاوی‌های تاریخی بوده است. در همین زمینه، دکتر عبدالهادی حائری (نوادة شیخ‌عبدالکریم و تاریخ‌پژوه) در یکی از آثار خود، به مناسبت، مطالبی را در خصوص آیت‌الله حائری بیان کرده است. از این مباحث، می‌توان یک ادعا و یک القا درباره شیخ‌عبدالکریم به دست آورد: (1) ادعای شخصیت ذاتاً غیر‌سیاسی؛ (2) القای ریاست‌طلبی. نوشتار حاضر با روش تاریخی (توصیفی و تحلیلی) به ارزیابی دو مطلب مذکور پرداخته است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که اولاً، فاصله‌گیری ظاهری مؤسس حوزه قم از سیاست و عدم تقابل ایشان با رضاشاه، به معنای غیر‌ سیاسی بودن شخصیت وی نیست، بلکه به شناخت ایشان نسبت به محیط سیاسی ایران آن عصر بازمی‌گشت و ریشه در دو مطلب داشت: (الف) سلطه انگلیس بر کشور؛ (ب) حفظ حوزه علمی تازه‌تأسیس قم؛ ثانیاً، وجود گزارش‌های متعدد و موثق که بیانگر ریاست‌گریزی،‌ زهد و تواضع شیخ‌عبدالکریم حائری است، القای دکتر حائری را به‌وضوح به چالش می‌کشد.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    A Critical Analysis of Dr. Abdul Hadi Haeri's Opinion about Sheikh Abdul Karim Haeri's Personality and Political Approach
    Abstract: 
    The re-establishment of Qom seminary by Ayatollah Sheikh Abd al-Karim Haeri made this jurist more famous and important. Based on this, during the last one hundred years, his personality, thoughts and political positions have been the focus of some reports, analyzes and historical studies. In this regard, Dr. Abdul Hadi Haeri (descendant of Sheikh Abdul Karim and historian) in one of his works, on the occasion, has expressed some things about Ayatollah Haeri. From these discussions, one can make a strong claim about Sheikh Abd al-Karim: (1) The claim of his inherently non-political personality; (2) Insinuating that he is ambitious of position. The present article has evaluated the two mentioned topics with the historical method (descriptive and analytical). The results of the research show that, firstly, the apparent distancing of the founder of the Qom area from politics and his lack of confrontation with Reza Shah does not mean that his personality is non-political, but it goes back to his understanding of the political environment of Iran at that time and had its roots in two things: (a) British domination of the country; (b) preservation of the newly established Qom seminary; Second, the existence of numerous and reliable reports that express the ambitious of position avoidance, asceticism and humility of Sheikh Abdul Karim Haeri clearly challenges Dr. Haeri's induction.
    • ابوالحسنی (منذر)، علی، «تحرک روحانیت شیعه در سال‌های 1300ـ1306ش»، در: مجموعه مقالات همایش تبیین آراء و بزرگداشت هشتادمین سالگرد نهضت آیت‌الله شهید حاج‌آقا نورالله اصفهانی، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1384.
    • ابوالحسنی (منذر)، علی، «رضاخان کاره‏ای نیست؛ با انگلیس طرفیم! خاطراتی ناگفته از مواضع حاج شیخ‌عبدالکریم حائری در برابر پهلوی اول»، روزنامة جام جم، 1383 (10دی‌ماه)، سال پنجم، ش۱۳۳۳.
    • ابوالحسنی (منذر)، علی، شیخ‌فضل‌الله نوری و مکتب تاریخ‌نگاری مشروطیت، چ چهارم، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1391.
    • ابوالحسنی (منذر)، علی، فراتر از روش آزمون و خطا؛ زمانه و کارنامه آیت‌الله العظمی آقا سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی، صاحب عروه، چ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1389.
    • امینی، داود، چالش‌های روحانیت با رضاشاه، تهران، سپاس، 1382.
    • انصاریان، محمدتقی، فقیه مؤسس: مرجع عظیم و موسس کبیر آیت‌الله العظمی حاج شیخ‌عبدالکریم حائری یزدی، قم‌، انصاریان، 1398.
    • بصیرت‌منش، حمید، علما و رژیم‌ رضاشاه(نظری به عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سال‌های 1305ـ1320ش)، تهران، عروج، 1376.
    • ترکمان، محمد، اسنادی دربارة هجوم انگلیس و روس به ایران، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1370.
    • تهرانی، آقابزرگ، طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، چ دوم، مشهد، دارالمرتضی، 1404ق.
    • تهرانی، آقابزرگ،‌ طبقات اعلام الشیعه، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر،‌ ج3، به کوشش محمد طباطبایی بهبهانی، مشهد و تهران، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1395.
    • جوادزاده، علیرضا، «نقد و بررسی کتاب تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق»، 1385، نامه تاریخ‌پژوهان، ش 7، ص 23ـ65.
    • جهان‌بین، فرزاد، تحلیلی بر مواضع سیاسی علمای شیعه از عدالتخانه تا کودتای رضاخان، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1391.
    • حائری، عبدالهادی، آنچه گذشت؛ نقشی از نیم قرن تکاپو، تهران، معین، 1372.
    • حائری، عبدالهادی، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، چ دوم، تهران،‌ امیرکبیر، 1364.
    • حبل‌المتین، 1330 (12ربیع‌الثانی)، سال نوزدهم، ش 36.
    • حوزه، 1375، سال سیزدهم، ش76ـ77 (ویژه‌ میرزای نائینی).
    • خرازی، محسن، روزنه‌هایی از عالم غیب، قم، مسجد مقدس جکمران، 1383.
    • دولت‌آبادی، یحیی، حیات یحیی، تهران، عطار و فردوسی، 1361.
    • رفیعی مهرآبادی، محمد، «مقدمه مترجم»، در: سِرپرسی لورین،‌ شیخ خزعل و پادشاهی رضاخان، ترجمه محمد رفیعی مهر‌آبادی، تهران، فلسفه، 1363.
    • «زندگی و زمانه آیت‌الله شیخ‌عبدالکریم حائری به روایت آیت‌الله مرعشی نجفی: به‌خاطر اعمال رضاخان دق کرد» https://psri.ir/?id=kqpjxkpj.
    • سخنرانی آیت‌الله مظاهری در اختتامیه همایش هشتادمین سالگرد نهضت حاج آقا نورالله اصفهانی،‌ اصفهان، 17 مرداد 1384 (فیلم سخنرانی موجود است).
    • شریف‌رازی، محمد، آثار الحجه یا تاریخ و دایرةالمعارف حوزة علمیة قم، قم، دارالکتاب، 1332.
    • شمس، ‌محمدکاظم، و همکاران، مؤسس حوزه: یادنامه حضرت آیت‌الله حاج شیخ‌عبدالکریم حائری، قم، بوستان کتاب، 1383.
    • شیخ‌الاسلامی، جواد، سیمای احمدشاه قاجار، تهران، گفتار، 1368.
    • صادقی فدکی، عباس، «اندیشه‌ها و عملکرد آیت‌الله حائری در احیای حوزة علمیة قم»، 1383، حوزه، سال 21، ش 125.
    • صدر، حسن، تکملة أمل الآمل، تحقیق: حسین‌علی محفوظ، عبدالکریم دباغ و عدنان دباغ، بیروت، درالمؤرّخ العربی، 1429ق.
    • صدر، محسن، خاطرات صدرالاشراف، تهران، وحید، 1364.
    • صدری، احمدرضا، «جد ما به شیخ ‌فضل‌الله علاقه‌ای ویژه‌ داشت؛ جستارهایی در اندیشه و عمل مؤسس حوزة علمیة قم در گفت‌وشنود با زنده‌یاد دکتر عبدالحسین حائری»،1396، روزنامه جوان، (26 مرداد)، ش 5165.
    • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، 1372.
    • عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، یکصد سال مبارزه روحانیت مترقی از میرزای شیرازی تا امام خمینی، قم، نوید اسلام، 1361.
    • فلسفی، محمدتقی، خاطرات و مبارزات حجة‏الاسلام فلسفی، به کوشش سیدحمید روحانی، علی دوانی، محمد رجبی و محمدحسن رجبی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1376.
    • فیاضی، عمادالدین، حاج شیخ‌عبدالکریم حائری (مؤسس حوزة علمیة قم)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1378.
    • کریمی جهرمی، علی، آیت‌الله مؤسس: مرحوم آقای شیخ‌عبدالکریم حائری، قم، دارالحکمه، 1372.
    • کریمی جهرمی، علی، خورشید آسمان فقاهت و مرجعیت، قم، درالقرآن‌ الکریم، 1373.
    • کوهستانی‌نژاد، مسعود، چالش مذهب و مدرنیسم در ایران نیمة اول قرن بیستم، تهران، نی، 1385.
    • گرامی، محمدعلی، خاطرات آیت‌الله محمدعلی گرامی، به کوشش محمدرضا احمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381.
    • «مصاحبه با استاد بزرگوار آیت‌الله اراکی»، 1364، حوزه، سال دوم، ش 12.
    • «مصاحبه با استاد عبدالحسین حائری»، 1385، حوزه، سال 21، ش 125.
    • «مصاحبه با آقای حسین شاه‌حسینی»، 1380، تاریخ معاصر ایران، سال پنجم، ش 17.
    • «مصاحبه با حضرت آیت‌الله حاج سید‌علی‌آقا محقق داماد»، 1383، حوزه، سال 21، ش 126.
    • موسوی خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1380.
    • نجفی، موسی، موسی فقیه حقانی، تاریخ تحولات سیاسی ایران، چ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1381.
    • نجفی، موسی، تعامل دیانت و سیاست در ایران، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1378.
    • نجفی، موسی، حکم نافذ آقانجفی، ویراست دوم، تهران، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1390.
    • نعیمیان، ذبیح‌الله، «ذهنیات حاکم بر کتاب تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق»، قسمت اول، در: آموزه، کتاب اول، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1381، ص 119ـ162.
    • نعیمیان، ذبیح‌الله، «ذهنیات حاکم بر کتاب تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق»، قسمت دوم، در: آموزه، کتاب دوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1382، ص 183ـ235.
    • نوایی، عبدالحسین، «توضیحات و تعلیقات»، در: علیقلی‌میرزا اعتضادالسلطنه، فتنة باب، توضیحات و مقالات: عبدالحسین نوائی، تهران، بابک، 1351.
    • نیکوبرش، فرزانه، بررسی عملکرد سیاسی آیت‌الله حائری یزدی، تهران، بین‌الملل، 1381.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    جوادزاده، علیرضا، ابوالحسنی، محمدصادق.(1403) واکاوی انتقادی دیدگاه دکتر عبدالهادی حائری درباره شخصیت و رویکرد سیاسی شیخ‌عبدالکریم حائری. دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1)، 7-28 https://doi.org/10.22034/tarikh.2024.2021751

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    علیرضا جوادزاده؛ محمدصادق ابوالحسنی."واکاوی انتقادی دیدگاه دکتر عبدالهادی حائری درباره شخصیت و رویکرد سیاسی شیخ‌عبدالکریم حائری". دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21، 1، 1403، 7-28

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    جوادزاده، علیرضا، ابوالحسنی، محمدصادق.(1403) 'واکاوی انتقادی دیدگاه دکتر عبدالهادی حائری درباره شخصیت و رویکرد سیاسی شیخ‌عبدالکریم حائری'، دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1), pp. 7-28

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    جوادزاده، علیرضا، ابوالحسنی، محمدصادق. واکاوی انتقادی دیدگاه دکتر عبدالهادی حائری درباره شخصیت و رویکرد سیاسی شیخ‌عبدالکریم حائری. تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21, 1403؛ 21(1): 7-28