تاریخ اسلام درآینه پژوهش، سال بیست و یکم، شماره اول، پیاپی 56، بهار و تابستان 1403، صفحات 29-46

    مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن ‌سعد، نویسنده «الطبقات الکبری»

    نویسندگان:
    مهدی دقیقی / کارشناس ارشد تاریخ تشیع، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران / daghighi59@gmail.com
    ✍️ مجتبی سلطانی احمدی / دانشیار گروه تاریخ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران / msoltani94@pnu.ac.ir
    مصطفی گوهری فخرآباد / استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران / gohari-fa@um.ac.ir
    doi 10.22034/tarikh.2024.2021810
    چکیده: 
    برخلاف اصل وقوع عاشورا که همگان در آن اتفاق دارند، محتوا، حواشی و درون‌مایه‌های این واقعه در طول تاریخ دستخوش تأییدها و تکذیب‌ها قرار گرفته است. سرچشمه این تأییدها و تکذیب‌ها، طرح یا عدم طرح و کیفیت طرح آن مباحث در متون تاریخی و کلامی است. «الطبقات الکبری» از متون متقدم تاریخی، نوشته محمد‌بن سعد‌بن منیع، معروف به «ابن ‌سعد» از تأثیرگذارترین مورخان و محدثان اهل‌ سنت است که این واقعه را که در دهم محرم سال 61ق واقع شده، آورده است. این کتاب که از لحاظ قدمت، جزو کهن‌ترین و موثق‌ترین آثار به شمار می‌آید، علاوه بر نقل مطالب خاص، در چینش، اضافه، حذف، انتخاب و حجم‌دهی مطالب، به‌گونه‌ای عمل نموده است تا مخاطب را با مفهومی از قبل اراده شده از واقعه روبه‌رو نماید. موضوع نقش یزید در شکل‌دهی واقعه کربلا از این جمله است. او به‌طور مشخص در این ‌باره درصدد تطهیر یزید و کتمان نقش او در ایجاد فاجعه عاشوراست و قالب کلی مطالب را به‌گونه‌ای ارائه می‌کند که اتهام عاملیت از یزید نفی و به سوی امام حسین (ع)، اهالی کوفه و در نهایت، امرای لشکر ابن‌زیاد معطوف گردد. به نظر می‌رسد تلاش ابن‌سعد برای حفظ و اثبات عقیده «لزوم اطاعت از خلفا» ـ که در میان اهل حدیث عقیده‌‌ای پذیرفته شده و بنیادین بوده ـ او را واداشته است تا به هر قیمتی دامن یزید را به‌منزله خلیفه مسلمانان از این ماجرا پاک سازد و گناه این کار را به دوش دیگران بیفکند. این پژوهش با استفاده از روش «کتابخانه‌ای» و با رویکرد «تحلیلی و انتقادی» به ریشه‌یابی این ادعا و جوانب آن ‌پرداخته است.
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    Yazid's Responsibility in the Incident of Karbala from the Point of View of Bin Sa’ad, the Author of "al-Tabaqat Al-Kubra"
    Abstract: 
    Contrary to the principle of the occurrence of Ashura, in which everyone has an event, the content, edges and themes of this event have been subjected to confirmations and denials throughout history. The source of these confirmations and denials is the presentation or non-presentation and the quality of the presentation of those topics in historical and theological texts. "al-Tabaqat Al-Kubra" is one of the most advanced historical texts, written by Muhammad bin Saad bin Muni, known as “Bin Sa’ad”, one of the most influential Sunni historians and hadith scholars, who brought this event that took place on the 10th of Muharram in the year 61 AH. This book, which is one of the oldest and most reliable works in terms of age, in addition to quoting specific points, in arranging, adding, removing, selecting, and condensing the contents, has acted in such a way that it confronts the audience with a pre-determined concept of the event. The issue of Yazid's role in shaping the Karbala event is one of these approaches. In this regard, he is specifically trying to cleanse Yazid and hide his role in creating the Ashura disaster, and for this reason, he presents the general format of the story in such a way that the Yazid's responsibility is negated, but the responsibility rests with Imam Hussain (PBUH), the people Kufa and finally, the commanders of Ibn Ziyad's army. It seems that Ibn Sa’ad’s effort to preserve and prove the belief of "obedience to the caliphs" - which was an accepted and fundamental belief among the people of hadith - forced him to clear Yazid as the caliph of the Muslims at any cost and clear the guilt of this incident and put it on the shoulders of others. Using the "deskresearch" method and with the "analytical and critical" approach, this research has focused on finding the roots of this claim and its aspects.
    • ابن تیمیه، احمد، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق محمدرشاد سالم، عربستان، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة، ۱۴۰۶ق.
    • ابن‌اثیر، أبوالحسن علی‌بن محمد جزری، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
    • ابن‌اعثم، أبومحمد أحمد‌بن اعثم الکوفی، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1411ق.
    • ابن‌اکثم‌کوفی، احمد، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، 1411ق،
    • ابن‌جوزی، أبوالفرج عبدالرحمن‌بن علی، الرد علی المتعصب العنید المانع من ذم یزید، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1426ق.
    • ابن‌حجر عسقلانی، ابوالفضل شهاب‌الدین احمد‌بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
    • ابن‌حجر عسقلانی، ابوالفضل شهاب‌الدین احمد‌بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفة، 1300ق.
    • ابن‌خلکان، أبوالعباس شمس‌الدین احمد‌بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1973.
    • ابن‌سعد، محمد‌بن سعد‌بن منیع البصری، الطبقات الکبری متمم الصحابة الطبقة الخامسة، تحقیق محمد‌بن صامل السلمی، طائف، مکتبة الصدیق، 1414ق.
    • ابن‌سعد، محمد‌بن سعد‌بن منیع البصری، الطبقات‌ الکبری، به‌ کوشش‌ جمعی‌ از مستشرقین، لیدن، مطبعة بریل، 1904-1918.
    • ابن‌سعد، محمد‌بن سعد‌بن منیع البصری، الطبقات الکبری، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، تهران، فرهنگ و اندیشه، 1374.
    • ابن‌سعد، محمد‌بن سعد‌بن منیع البصری، الطبقات الکبری، مقدمه احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1968م.
    • ابن‌سعد، محمد‌بن سعد‌بن منیع البصری، ترجمة الامام الحسین و مقتله، تحقیق سیدعبد العزیز طباطبایی یزدی، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1415ق.
    • ابن‌شهر آشوب، محمد‌بن علی، مناقب آل أبی طالب، تصحیح لجنة من اساتذة، النجف الأشرف، المطبعة الحیدریه، 1376ق.
    • ابن‌عربی، ابوبکر، العواصم من القواصم، جده، الدار السعودیة، 1387ق.
    • ابن‌عساکر، ابوالقاسم علی‌بن الحسن، تاریخ مدینة دمشق. محقق عمرو‌بن غرامة العمروی، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1415ق.
    • ابن‌قتیبه دینوری‏، أبومحمد عبدالله‌بن مسلم‌بن قتیبه، الإمامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، 1410ق.
    • ابن‌کثیر، عمادالدین ابوالفداء اسماعیل‌بن عمر‌بن کثیر قرشی دمشقی، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق.
    • ابن‌نما، نجم الدین جعفر‌بن محمد‌بن نما حلی، مثیر الأحزان، النجف الأشرف، المطبعة الحیدریة، 1369ق.
    • ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن حسین، مقاتل الطالبیین، به کوشش السید احمد صقر، قم، اسماعیلیان، 1970.
    • ابوحنیفه دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قاهره، دار احیاء الکتب العربی، ۱۹۶۰م.
    • ابوشامه مقدسی، عبد-الرحمن، تراجم رجال القرنین السادس والسابع المعروف بالذیل على الروضتین، دار الکتب العلمیة الطبعة: الاولى، 1422ق.
    • اصغری‌نژاد، محمد، «احیاء العلوم و تطهیر یزید»، 1390، کوثر معارف، ش 19، ص 271-300.
    • آلوسی، شهاب‌الدین محمود، ‌روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت، دار الفکر، 1408ق.
    • بلاذری، احمد‌بن یحیی‌بن جابر، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر المحمودی، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1397ق.
    • بیرونی، ابوریحان، الآثار الباقیه عن القرون الخالیه، تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1380.
    • تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، 1419ق.
    • تفتازانى، مسعود‌بن عمر، شرح العقائد النسفیة، قاهره، مکتبة الکلیات الأزهریة، 1407ق.
    • جاحظ، عمرو‌بن بحر، البیان و التبیین، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 1423ق.
    • جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1364.
    • حسینی، سید عبدالله، «گزارش محمد‌بن سعد از زندگی و قیام امام حسین(ع)»، 1388، سخن تاریخ، ش 5، ص 33- 78.
    • خطیب بغدادی، أبی‌بکر أحمد‌بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
    • خوارزمی، موفق‌بن احمد، مقتل الحسین(ع)، تحقیق محمد سماوی، قم، دار انوارالهدی، 1418ق.
    • دمیری، کمال الدین محمد‌بن موسی، حیاة الحیوان الکبرى، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1424ق.
    • ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد‌بن أحمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام التدمری، بیروت، دارالکتاب العربی. 1410ق.
    • ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد‌بن أحمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419ق.
    • ذهبی، شمس الدین أبوعبدالله محمد‌بن أحمد، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413ق.
    • زمخشری، جارلله، الکشاف، قم، ادب حوزه، 1407ق.
    • سبط ابن‌جوزی، تذکرة الخواص‌، تهران، مکتبة نینوا، بی‌تا.
    • السفارینی الحنبلی، شمس الدین محمد‌بن احمد، غذاء الألباب فی شرح منظومة الآداب، مصر، مؤسسة قرطبة، 1414ق.
    • سمعانی، ابوسعد عبدالکریم، الانساب، بیروت، دار الفکر، 1419ق.
    • سید‌بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم، أنوار الهدی، 1417ق.
    • سیوطی، جلال الدین عبد الرحمن‌بن أبی بکر، تاریخ الخلفاء، بیروت، دار صادر، 1417ق.
    • صدوق، ابی جعفر محمد‌بن علی بابویه قمی، الامالی، تحقیق، قسم الدراسات الاسلامیة، قم، مؤسسة البعثة، 1417ق.
    • طبرسی، فضل‌بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل البیت(ع)، 1417ق.
    • طبری، محمد‌بن جریر، تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
    • عبدالله‌زاده، سید مصطفی، «نقد دیدگاه ابن‌تیمیه درباره یزید از منظر علمای اهل‌سنت»، 1398، سراج منیر، ش 35، ص 15-36.
    • غزالی، ابوحامد محمد، احیاء العلوم، ترجمۀ زین‌الدین العرانی، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا‌.
    • ‌فتال نیشابوری، محمد‌بن حسن، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، دلیل ما، 1423ق.
    • قاضی‌خانی، حسین، «نقد دیدگاه ابن‌سعد در چیدمان گزارش‌هایش از حوادث آغازین و چرایی قیام امام حسین»، 1399، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش 48، ص 69-82.
    • قنوات، عبدالرحیم و مصطفی گوهری فخرآباد، «مسئولیت یزید در واقعه کربلا و شهادت امام حسین»، 1396، پژوهش های تاریخی، ش 36، ص 33-49.
    • کرون، پاتریشیا، «عثمانیه»، ترجمۀ مهدی فرمانیان، حکمت و فلسفه اسلامی، ش 13و14، ص 225-234.
    • مجتهدی، مهدی، «معناشناسی ناصبی‌گری با تأکید بر متون امامیه تا قرن هفتم»، امامت‌پژوهی، ش 13، ص 161- 183.
    • محلی، حمید‌بن احمد‌بن محمد، الحدائق الوردیة فی مناقب الأئمة الزیدیة، تحقیق مرتضی‌بن زید محطوری حسنی، صنعا، مکتبة بدر، 1423ق.
    • مسعودی، ابوالحسن علی‌بن الحسین‌بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دار الهجرة، 1409ق.
    • مفید، محمد‌بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید،‏ 1413ق.
    • مقدسی، مطهر‌بن طاهر، البدء و التاریخ، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا‌.
    • ملاهروی قاری، علی، شرح الشفا، بیروت‌، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۱ق.
    • ناصری داوودی، عبدالمجید، «مشروعیت یزید از دیدگاه اهل‌سنت»، 1382، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، ش 2، ص 249ـ282.
    • ناصری داوودی، عبدالمجید، انقلاب کربلا از دیدگاه اهل‌سنت، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1390.
    • یعقوبی، احمد‌بن ابی‌یعقوب‌بن جعفر، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا‌.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    دقیقی، مهدی، سلطانی احمدی، مجتبی، گوهری فخرآباد، مصطفی.(1403) مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن ‌سعد، نویسنده «الطبقات الکبری». دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1)، 29-46 https://doi.org/10.22034/tarikh.2024.2021810

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    مهدی دقیقی؛ مجتبی سلطانی احمدی؛ مصطفی گوهری فخرآباد."مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن ‌سعد، نویسنده «الطبقات الکبری»". دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21، 1، 1403، 29-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    دقیقی، مهدی، سلطانی احمدی، مجتبی، گوهری فخرآباد، مصطفی.(1403) 'مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن ‌سعد، نویسنده «الطبقات الکبری»'، دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1), pp. 29-46

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    دقیقی، مهدی، سلطانی احمدی، مجتبی، گوهری فخرآباد، مصطفی. مسئولیت یزید در واقعه کربلا از نگاه ابن ‌سعد، نویسنده «الطبقات الکبری». تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21, 1403؛ 21(1): 29-46