تاريخ اسلام در آينه پژوهش

این مقاله با بهره گیری از نظریه مشروعیت سیاسی ماکس وبر، به بررسی نقش عایشه به عنوان یکی از رهبران شورشیان در جنگ جمل (۳۶ هجری) و تأثیر جایگاه اجتماعی-دینی او بر موضع گیری مردم بصره می پردازد. بر اساس نظریه وبر، مشروعیت سیاسی از سه منبع اصلی سنتی، کاریزماتیک و قانونی- عقلانی نشئت می گیرد. در این جنگ، عایشه با ترکیبی از مشروعیت سنتی (به عنوان بیوه پیامبر اسلام (ص) و دختر ابوبکر، خلیفه اول) و مشروعیت کاریزماتیک (نفوذ کلامی و توانایی بسیجگری مبتنی بر احساسات دینی)، توانست بخش قابل توجهی از مردم بصره را به حمایت از جنبش ضد علی (ع) ترغیب کند. از یکسو، جایگاه «ام المؤمنین» به او مشروعیتی الهی بخشید که بسیاری از بصریان را متقاعد کرد حضور او در جنگ نهت نها نقض ستر الهی نیست، بلکه واجب شرعی برای خونخواهی عثمان است. از سوی دیگر، سخنرانیهای آتشین او در تحریک احساسات قبیله ای و مذهبی، نمودی از مشروعیت کاریزماتیک بود