تاريخ اسلام در آينه پژوهش

 
مقدمه
از همان آغاز بعثت نبی مکرم اسلام، کساني دست به دسیسه و نیرنگ بر ضدّ اسلام و مسلمانان می‌زدند. با گسترش اسلام، این دشمنی‌ها افزون‌تر و در قالب‌هاي ديگر بروز يافت. در ساليان اخیر، دشمنان اسلام تمام سعی و تلاش خود را به کار برده‌اند تا مانع نفوذ اسلام شوند و در این راه، از تمام ظرفیت‌های مادی و معنوی خویش، همچون شبکه‌های مجازی و ماهواره‌‌اي و ساختن برخی مستندها بهره برده‌اند. دانشمندان یهودی و مسیحی ضد اسلام دست به قلم شده‌اند و بر ضدّ اسلام و پیامبر مهربانی، به القای شبهات پرداخته و برخی عوامل آنان با کشیدن کاریکاتور و يا تهيۀ فيلم‌هاي موهن، درصدد مخدوش کردن چهرۀ پاک رسول خدا و اسلام عزيز هستند.
و از سوي ديگر، گروه‌های افراطی را از ميان خود مسلمانان شناسايي و تقویت کرده و از این طریق چهره اسلام را خشن و زشت جلوه می‌دهند.
در همين زمینه، اخیراً کتابی با نام نقد قرآن منتشر شده که نویسنده‌اش با نام مستعار دکتر سُها مدعی است توانسته تناقضاتی در قرآن و سیرۀ پیامبر اکرم بيابد. یکی از آنها ازدواج پیامبر با عایشه است که وی با استناد به برخی منابع تاریخی، ادعا می‌کند رسول خدا در سن 53 سالگی با عایشه، که 6 یا 7 ساله داشته ازدواج کرده است. متن شبهۀ او چنين است: «محمد در 53 سالگی، عایشه را در سن 6 یا 7 سالگی به ازدواج خود درآورد. اولاً؛ این کار یعنی: نابود کردن حق انتخاب همسر برای دختر. کودکی چون عایشه، که حتی مفهوم ازدواج را هم نمی‌داند، چرا باید بدون آگاهی و خواستن، به ازدواج مردی 53 ساله درآید. متأسفانه این کار محمد منشأ یک حکم فقهی شده است که پدر می‌تواند کودکانش را قبل از بلوغ به ازدواج دیگران درآورد که نقض آشکار حقوق بشر است. ثانیاً؛ آیا نباید تناسبی از نظر سنی بین همسران وجود داشته باشد؟ 6 سال کجا و 53 سال کجا؟ این نیز بی‌توجهی کامل به حقوق و احساسات و عواطف زوجه است». 
براي نقد اين شبهه، گريزي از مراجعه به منابع دست اول تاريخي نيست تا اقوال مربوط به اين ازدواج بررسي و ارزيابي شود و ميزان اعتبار ادعاي اين نويسنده مشخص گردد.
زيست‌نامه عايشه
عایشه، دختر ابوبکر، از خاندان «تَیم»، و مادرش «امّ‌‌ رومان» دختر عامربن عویمر از قبیله بنی‌کِنانه بود.  کنیه‌اش «امّ عبدالله» بود و به سبب همسريِ رسول خدا، «امّ المؤمنین» خوانده‌ می‌شود. 
او پس از آنکه به همسري رسول خدا درآمد، به تدریج، به يکي از جنجالي‌ترين همسران ايشان ـ در زمان حيات حضرت و به‌ويژه پس از آن ـ مطرح شد. وي همواره تلاش داشت جايگاه ويژه‌اي در ميانِ نه فقط همسران، بلکه ديگر بستگان رسول خدا داشته باشد و همين روحيه، او را به سوي اتخاذ برخي مواضع و ايراد برخي سخنان سوق داد که منجر به آزردگي رسول خدا و نزديکاني همچون حضرت فاطمه و حضرت علي شد. مهم‌ترين نقطۀ عطف در حيات عايشه، اقدام او به راه‌اندازي جنگ جمل بر ضدّ اميرمؤمنان حضرت علي بود که به کشته شدن هزاران مسلمان انجاميد.
وي سرانجام، پس از يک زندگي پرماجرا، در دهم شوال يا هفدهم رمضان  سال ۵۷ يا 58ق در مدینه درگذشت.  ابوهریره بر او نماز خواند و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.  دربارۀ علت وفات عایشه، اختلاف‌نظر وجود دارد. عده‌ای برخلاف اهل‌سنت، که مرگ او را طبیعی دانسته‌اند، با استناد به منابع، معاویه را عامل قتل عایشه می‌دانند که با مکر و حیلۀ خود، چاله‌ای کَند و زمينۀ سقوط در آن و مرگ او را فراهم ساخت. 
سنّ ازدواج عايشه با رسول خدا
مسئلۀ ازدواج عايشه با رسول خدا از چند منظر قابل بررسي است: چراييِ اين ازدواج، سنّ او هنگام ازدواج، پيامدهاي ازدواج، و مقايسۀ او با ديگر همسرانِ رسول خدا. اما در اين نوشتار، تنها بر موضوعِ سنّ عايشه هنگام ازدواج با رسول خدا اشاره خواهيم کرد و ديگر موضوعات را به محلی ديگر وامي‌نهيم. اين پرسش مطرح است که در ميان ازدواج‌ها و همسران متعدد رسول خدا چرا موضوع سنّ عايشه تا اين حد محل بحث و نقاش و منشأ شبهه و اشکال واقع شده است؟ آيا سنّ ديگر همسران اهميتي نداشته که به موضوع قابل بحثي در تاريخ رسول خدا تبديل نشده است؟ پاسخ آن است که تنها علت اين امر، کم‌سن جلوه دادنِ عايشه هنگام ازدواجش با رسول خدا است، به‌گونه‌اي‌که ـ چنان‌که در بيان شبهه گذشت ـ ازدواج او، تزويج دختر بچه‌اي شش ساله با مردي 53 ساله ترسيم شده است! اين کار، طبعاً ايجاد پرسش مي‌کند که چرا رسول خدا در اين سنّ بالا ، با دختر بچه‌اي در اين سنّ پايين ازدواج کرده‌اند؟ و چه مصلحت بزرگي در ميان بوده که چنين رخدادي را سبب گشته است؟
الف. ديدگاه اهل‌سنت
در نقلیات علمای عامّه در خصوص سنّ عایشه هنگام ازدواج، دو نوع گزارش به چشم می‌خورد: غالب آنان شش سالگی را نقل کرده‌اند؛ و برخی دیگر هفت سالگی را. و البته قول به نُه سالگی نیز در حدّ نقلی غیرمعروف، از سوی برخی، ادعا شده است. در ذیل، این گزارش‌ها را بررسی می‌کنیم:
1. ازدواج در شش سالگي
از کهن‌ترين عالمان اهل‌سنت، که ازدواج در شش سالگي را نقل کرده، ابن‌سعد در الطبقات الکبري است که چنين‌ نقل کرده: از عمره نقل شده است که می‌گوید: شنيدم که عايشه مى‏گفت: پيامبر در ماه شوال سال دهم بعثت و سه سال پيش از هجرت، مرا كه شش ساله بودم، به همسرى برگزيد و پيامبر هجرت کرد و در روز دوشنبه دوازدهم ربيع‌الاول وارد مدينه شد، و در ماه شوال همان سال، كه هشتمين ماه هجرت بود، با من زفاف نمود، و در آن هنگام، نه ساله بودم. 
مؤلفان دو کتاب صحیح بخاري و صحیح مسلم سنّ عایشه را در زمان ازدواج، شش سال، و در زمان عروسی نه سال ذکر کرده‌اند. 
ابن‌قتیبه معتقد است: پیامبر در مکه با عایشه ازدواج کرد، درحالی‌که او دختری 6 ساله بود، و در مدینه با وی عروسی کرد، درحالی‌که او 9 ساله بود. 
طبری در تاریخش می‌نویسد: پیامبر بعد از وفات خدیجه با عایشه ازدواج نمود. ... عایشه در این زمان شش سال داشت. 
بیهقی در دلائل النبوة: پیامبر سه سال بعد از فوت خدیجه با عایشه ازدواج کرد، و عایشه در آن زمان دختری 6 ساله بود؛ و با وی عروسی نمود، درحالی‌که او دختری 9 ساله بود. 
ابن‌جوزی در المنتظم: پیامبر در شوال سال دهم بعثت با عایشه، درحالی‌که وی 6 ساله بود، ازدواج کرد، و در 9 سالگی با وی عروسی نمود. 
ابن‌اثیر در الکامل: رسول خدا بعد از وفات خدیجه، سه سال قبل از هجرت در مکه، با عایشه، که 6 ساله بود، ازدواج کرد. 
ابن‌حجر در الاصابة: عایشه گفت: رسول خدا با من ازدواج کرد، درحالی‌که من دختری شش ساله بودم، و مرا به خانه اش برد درحالی‌که من نُه ساله بودم، و پیامبر از دنیا رفت درحالی‌که من هجده ساله بودم. 
عمرانی در کتاب الانباء: پیامبر در مکه با عایشه ازدواج کرد درحالی‌که وی 6 ساله بود، و یک سال بعد از هجرت، با او عروسی نمود، درحالی‌که او 9 سال داشت. 
بلاذری در انساب الاشراف: عایشه شش ساله ـ و به قولی هفت ساله ـ بود که در مکه با پیامبر ازدواج نمود. 
مقریزی در امتاع الاسماع: عایشه گفت: پیامبر بعد از وفات خدیجه، درحالی‌که من 6 ساله بودم، با من ازدواج کرد، و درحالی‌که 9 ساله بودم با من عروسی نمود. 
ابن‌کثیر در البدایة و النهایة: از عروه نقل شده است که گفت: رسول خدا سه سال بعد از خدیجه با عایشه ازدواج کرد، و عایشه در زمان ازدواج، 6 ساله بود و در زمان عروسی 9 ساله. 
ذهبی در تاریخ اسلام: عایشه گفت: پیامبر بعد از وفات خدیجه، قبل از هجرت با من ازدواج کرد، درحالی‌که من 6 ساله بودم، و با من عروسی نمود درحالی‌که دختری 9 ساله بودم. 
صاحب کتاب سبل‌الهدی  و صاحب کتاب شذورات الذهب  نیز چنین عقیده‌ای دارد.
2. ازدواج در هفت سالگی
ابن‌اسحاق در سيره‌اش می‌نویسد: عايشه هفت ساله بود که رسول خدا با وی نکاح کردند، و نُه ساله بود که او را به خانه بردند.  نسائی و ابن‌ماجه نیز در کتاب سنن خود، در باب نکاح از عایشه نقل کرده‌اند که گفت: رسول خدا با من در سن هفت سالگی ازدواج کردند. 
 ابوداود نيز در سنن خود، از عايشه نقل کرده که عایشه گفت: پیامبر وقتی با من ازدواج کردند که من شش یا هفت ساله بودم. وقتی ما به مدینه آمدیم، چند زن آمدند. مادرم وقتی من در حال تاب‌بازی بودم پیش من آمد؛ مرا بردند و آماده و آراستند، پس مرا نزد پیامبر خدا بردند... . 
فسوی در المعرفة و التاریخ نوشته است: عایشه گفت: پیامبر بعد از وفات خدیجه، قبل از خروج از مکه، درحالی‌که من 7 ساله یا 6 ساله بودم مرا تزویج کردند. 
ابوسعید واعظ خرگوشی در شرف النبی این‌گونه آورده است: «عايشه را به‏ مكه بخواست و او هفت ساله بود، و چون زفاف برفت او را نه سال بود». 
ابن عبدالبر در الاستیعاب نگاشته است: عایشه گفت، رسول خدا با من ازدواج کرد، درحالی‌که من 7 ساله بودم؛ و با من عروسی نمود، درحالی‌که 9 ساله بودم. 
ابن ابی‌الحدید معتزلی نيز سنّ عایشه را در زمان ازدواج با رسول اکرم هفت سال، و عروسی حضرت با او را در نُه سالگی ذکر می‌کند. 
برخی نیز مانند مقریزی در امتاع الاسماع، 9 سالگی عایشه را زمان ازدواج به عنوان «یک قیل» ذکر می‌کنند: «قيل: بنت تسع سنين‏». 
ب. ديدگاه شيعه
در برخی از کتب شیعه نیز دربارۀ سن عایشه بحث شده که در ادامه، به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
طبرسی در اعلام الوری باعلام الهدی: پیامبر در هفت سالگی در مکه با عایشه ازدواج کردند و در نه سالگی با او عروسی نمودند... . 
ابن‌شهرآشوب در مناقب: پیامبر دو سال قبل از هجرت با عایشه، که هفت ساله بود، ازدواج کردند و گفته شده: او شش ساله بوده است، و در نه سالگی با او عروسی کردند و هیچ زن باکره‌ای غیر از او نداشتند. 
یوسف‌بن حاتم شامی در الدر النظیم: پیامبر دو سال قبل از هجرت، با عایشه ازدواج کردند، درحالی‌که او هفت ساله بود، و گفته شده است که او شش ساله بوده، و در ماه شوال در نُه سالگی عایشه در مدینه با او عروسی کردند. 
علامه مجلسی در بحارالانوار: پیامبر در هفت سالگی در مکه با عایشه ازدواج کردند، و در نه سالگی با او عروسی نمودند. 
ديدگاه مستشرقان
گروهی از مستشرقان نیز به تبعیت از برخي مورخان مسلمان گفته‌اند: عایشه در سن کم، با پیامبر ازدواج کرده است؛ برای نمونه:
1. کارن آرمسترانگ  معتقد است: دختر کوچک ابوبکر در سال 620، درحالی‌که فقط شش سال داشت، به ازدواج پیامبر درآمد. 
2. مارتین لینگز  در کتاب محمد بر پایه کهن‌ترین منابع می‌نویسد: موقع ازدواج، عایشه تنها شش سال داشت، ولی پیامبر از پنجاهمین سال عمرش گذشته بود. 
3. مونتگمری وات  معتقد است: عایشه تنها همسر باکرۀ پیامبر بوده، و هنگام ازدواجش با پیامبر نُه سال سن داشت. 
4. به گفته اسماء افسرالدین،  بیشتر منابع نوشته‌اند که عایشه هنگام عروسی ۹ یا ۱۰ سال داشت.
5. گوستاو لوبون  معتقد است: پیامبر در 10 سالگی با عایشه ازدواج کرد. 
بررسی و نقد
اول. بر فرض قبول 6 یا 7 ساله بودن عایشه در زمان ازدواج، این کار مخالف با عرف رایج در آن جامعه نبوده است؛ چنان‌که گوستاولوبون می‌نویسد: «در اعراب، به طور عموم، پسران در سن بیست سالگی و دختران در سن ده الی دوازده سالگی ازدواج می‌کنند». وی در ادامه می‌نویسد: «ایبر، در تمجید از این رسم می‌گوید: ما جز اعتراف به خوبی چنین محیط و لذت‌بخش بودن یک چنین زندگی خانوادگی، چارۀ دیگری نداریم».  افزون بر این، گاهی بر اساس تأمین مصالح و اهداف سیاسی قبایل، چنین ازدواج‌هایی صورت می‌گرفت. در خصوص ازدواج با عایشه نیز برای رسول‌خدا مصلحت جلب نظر قبیله «تَیم» موضوعیت داشت؛ زیرا عایشه، دختر یکی از صحابۀ رسول‌خدا از این قبیله بود، و این وصلت دستاوردهای سیاسی و دینی خوبی می‌توانست در پی داشته باشد. 
دوم. 6 یا 7 ساله بودن عایشه در زمان ازدواج، با شواهد و دیگر گزارش‌های تاریخی در تنافی است، که در ادامه، به آنها اشاره می‌شود:
1. روایاتی که مربوط به کم‌بودن سن عایشه است، عمدتاً از وی نقل شده است، و طبع زنانگی در کم سنّ نشان دادن خود در این زمینه قطعاً موثر بوده است.  دیگر سخن آنکه در هیچ منبعی، حتی یک روایت نمی‌توان یافت که پیامبر فرموده باشند من با عایشه در شش سالگی یا هفت سالگی ازدواج کردم.
علاوه بر آن، بيشتر احاديثي كه سن عايشه را هنگام ازدواج ۹ سال گفته‌اند، يا از طرف هشام‌بن عروه روايت شده و يا از سوي راويان عراقي. اما اهل مدينه با آنكه هشام‌بن عروه بيش از هفتاد سال نخست زندگي خويش را در ميانشان سپري کرده بود، اين موضوع را روايت نكرده‌اند. احاديثي که عروه در اواخر عمر و از روات عراقي نقل کرده، محل خدشۀ رجاليون بوده است. مؤلف تهذيب التهذيب در این زمینه مي‌نويسد: مالك‌بن انس دربارۀ آن عده احاديث او، كه از طريق راويان عراقي روايت شده‌اند، ملاحظه داشت.  ذهبي نیز در ميزان الاعتدال دربارۀ هشام مي‌گويد: حافظۀ هشام در اواخر زندگي‌اش ضعيف شده بود. 
2. برخی از مورخان مانند ابن‌قتیبه دینوری نوشته‌اند: عایشه در سال 57 یا 58 هجری و در هفتاد سالگی درگذشت.  بنابراین، وی باید در سال اول یا دوم بعثت متولد شده باشد. از سوی دیگر، طبق برخی اقوال، عایشه یک ماه پس از درگذشت حضرت خدیجه و بعد از عقد سوده بنت زمعه به عقد پیامبر درآمد.  با توجه به رحلت حضرت خدیجه در رمضان سال دهم بعثت، طبعاً در شوال همین سال، عایشه به عقد پیامبر درآمده است.  بنابراین، عایشه هنگام عقد قریب 9 یا 10 ساله بود، نه 6 ساله!
3. ابن‌اسحاق عایشه را در صف افرادی قرار داده که در اول بعثت، به پیامبر ایمان آورده‌اند و گفته که عایشه در آن زمان، «صغیره» بوده و بعد از 18 تن ایمان آورده است.  با توجه به اینکه نسبت به حضرت علی نیز هنگام اسلام آوردن تعبیر صغیر به کار رفته، مشخص است که منظور از «صغیر»، بچۀ شیرخوار نمی‌تواند بوده باشد؛ زیرا در بچۀ شیرخواره، مسئلۀ اسلام آوردن یا نیاوردن قابل طرح نیست، و حضرت علی نوجوانی بودند که به سن بلوغ نرسیده بودند، و دربارۀ عایشه نیز «صغیر» بودن را به همان معنای به سنّ بلوغ نرسیدن باید گرفت. بدین‌روی، سن عایشه در اوایل بعثت ـ دست‌کم ـ باید بین هفت تا ده سال بوده باشد. در نتیجه، سنّ او هنگام عقد بسته شدن با پیامبر می‌تواند بین 17 تا 20 سال بوده باشد.
تناقض در گفتار افرادی مثل ابن‌اسحاق و ابن‌هشام جای بسی شگفتی دارد که ایشان عایشه را در زمرۀ مسلمانان نخستین قرار دهند و او را بیستمین مسلمان برشمارند، اما در جای دیگر، بیان دارند که عایشه 7 ساله بود که به عقد پیامبر درآمده و در 9 سالگی در مدینه به خانۀ ایشان رفته است. 
عموم سیره‌نویسانی که از نظر زمانی بعد از ابن‌اسحاق و ابن‌هشام قرار دارند، با استناد به سخن ایشان، مطالب ضد و نقیضی ـ که باعث خرده‌گیری دشمنان می‌شود ـ بیان داشته‌اند؛ ازجمله ابن‌قتیبه دینوری در المعارف می‌نویسد: عایشه شش‌ساله بود که به عقد پیامبر درآمد، و در سال دوم هجری هفده ماه پس از هجرت، درحالی‌که 9 ساله بود وارد خانۀ پیامبر شد! سپس می‌نویسد: او در سال پنجاه و هشتم هجری و در هفتاد سالگی درگذشت. 
4. در تأیید نکتۀ پیش‌گفته، شایان ذکر است که مورخان و محدثانی همچون طبرانی،  ابن‌عساکر،  ابن‌اثیر،  نووی،  حافظ هیثمی،  العینی،  ابن‌حجر عسقلانی،  قرطبی،  صفدری  و ابن‌کثیر  فاصلۀ سنی عایشه با خواهرش اسماء را 10 سال دانسته‌اند؛ مثلاً، ابن‌عساکر می‌گوید: اسماء از جانب پدر، خواهر عایشه و بزرگ‌تر از وی بود. اسماء 27 سال قبل از هجرت به دنیا آمده بود. در جای دیگر می‌نویسد که اسماء 10 سال از عایشه بزرگتر بوده است.   ذهبی نیز همین نظر را دارد.  بنابراین، اگر عایشه در سال دوم هجری به خانه پیامبر رفته باشد، اسماء در سال دوم هجری 29 سال سن داشته است، و چون عایشه 10 سال از او کوچک‌تر بوده پس عایشه در سال دوم هجری دختری 19 ساله بوده که با پیامبر ازدواج کرده است.
از سوی دیگر، نقل کرده‌اند که هنگام ولادت اسماء، پدرش ـ  ابوبکر ـ 21 ساله بوده،  و با توجه به اینکه مورخان عامه سن ابوبکر را هنگام مرگ قریب 63 سال دانسته‌اند، و او در سال 13 هجری (قریب دو و نیم سال پس از رحلت رسول‌خدا) از دنیا رفته، نتیجه آن می‌شود که ولادت ابوبکر در سال سوم عام‌الفیل بوده است؛ زیرا رسول خدا در سال عام‌الفیل متولد شدند و 63 سال نیز عمر کردند، پس ابوبکر باید کمتر از سه سال پس از پیامبر متولد شده باشد. با عنایت به این نکات، ولادت اسماء در 21 سالگی پدرش، یعنی قریب 24 عام‌الفیل، و ولادت عایشه ده سال بعد، یعنی در 34 عام‌الفیل رخ داده است. بدین‌سان، عایشه هنگام بعثت، قریب هفت سال، و هنگام عقدبستگی در دهم بعثت، قریب 17 سال داشته و طبعاً هنگام ازدواج، پس از هجرت قریب 21 ساله بوده است!
5. روایاتی دلالت دارند که عایشه پیش از ازدواج با پیامبر، در عقد فرد دیگری قرار داشت که در صورت پذیرش این قول، به طریق اولی، سن عایشه هنگام ازدواج با رسول خدا شش سال نخواهد بود. ابن‌سعد در کتاب الطبقات الکبری می‌نویسد:
أَخْبَرَنَا عَبْدُاللَّهِ بْنُ نُمَيْرٍ عَنِ الأَجْلَحِ عَنْ عَبْدِاللَّه بْنِ أَبِي‌مُلَيْكَةَ قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ عَایشَةَ إِلَى أَبِي‌بَكْرٍ الصِّدِّيقِ، فَقَالَ: يَا رَسُولَ‌اللَّهِ، إِنِّي كُنْتُ أَعْطَيْتُهَا مُطْعِمًا لابْنِهِ جُبَيْرٍ، فَدَعْنِي حَتَّى أَسُلَّهَا مِنْهُمْ. فَاسْتَسَلَّهَا مِنْهُمْ فَطَلَّقَهَا، فَتَزَوَّجَهَا رَسُولُ اللَّه. 
پیامبر اکرم، عایشه را از ابوبکر خواستگاری کردند. ابوبکر گفت: یا رسول‌الله، من عایشه را به جبیربن مطعم داده‌ام. اجازه بدهید تا او را از بین آنان خارج کنم. پس عایشه را از بین آن قبیله خارج کرد و طلاقش را گرفت و رسول خدا با عایشه ازدواج کردند. همچنین طبرانی در المعجم الکبیر چنین نقل می‌کند:
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُبْنُ عَبْدِاللهِ الْحَضْرَمِيُّ، ثنا عَبْدُاللهِ‌بْنُ عُمَرَبْنِ أَبَانَ، ثنا أَبُو أُسَامَةَ، عَنِ الْأَجْلَحِ، عَنِ ابْنِ أَبِي‌مُلَيْكَةَ، قَالَ: «خَطَبُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَایشَةَ إِلَى أَبِي‌بَكْرٍ وَكَانَ أَبُوبَكْرٍ قَدْ زَوَّجَهَا جُبَيْرَبْنَ مُطْعِمٍ فَخَلَعَهَا مِنْهُ، فَزَوَّجَهَا رَسُول اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ... .  
پیامبر اکرم، عایشه را از ابوبکر خواستگاری کرد و قبلاً ابوبکر او را به ازدواج جبیربن مطعم در آورده بود؛ پس ابوبکر طلاق عایشه را گرفت و پیامبر با او ازدواج کرد.
 ابن‌حجر در الاصابة سخن مشابهی دارد.  چون مطعم و فرزندش مشرک بودند، این به نوبۀ خود، دلالت بر آن دارد که ازدواج عایشه با جبیر قبل از بعثت پیامبر بوده و این ازدواج تا بعثت ادامه داشته است.
سؤال مطرح در اینجا آن است که معنای واژۀ «فَطَلَّقَهَا» چیست؟ آیا جز این است که عایشه قبلاً ازدواج کرده بود و بعد از طلاق، با رسول‌الله ازدواج نمود؟
نکته‌ای در روایت هست که باید توجه شود که می‌گوید «پیامبر عایشه را خواستگاری کردند و ابوبکر گفت: او را به جبیربن مطعم داده‌ام. اجازه دهید طلاق او را بگیرم؛ و رفت و طلاقش را گرفت و پیامبر با عایشه ازدواج کردند». در پاسخ، ممکن است گفته شود که خواستگاری حضرت از دو حال خارج نیست: یا ایشان اطلاع نداشتند که عایشه در عقد جبیر است، یا می‌دانستند. اگر نمی‌دانستند نقص بر ایشان وارد است، و اگر می‌دانستند چگونه ایشان راضی می‌شوند تا همسر کسی طلاق بگیرد و با ایشان ازدواج کنند؟
در این زمینه، دانشمند نامی شیعه، سیدجعفر مرتضی عاملی در کتاب گرانسنگ الصحیح من سیرة نبی الأعظم تحقیقات ارزشمندی انجام داده و ثابت کرده است که اصلاً حضرت رسول، عایشه را از ابوبکر خواستگاری نکرده‌اند. بلکه خود ابوبکر به‌خاطر منافعی، سعی داشت بعد از حضرت خدیجه، دخترش عایشه را به پیامبر تزویج نماید؛ و وقتی حضرت دیدند ابوبکر طلاق عایشه را گرفته است به این ازدواج راضی شدند. ناگفته نماند که قبیله و خانواده جبیربن مطعم نیز چندان راضی به این وصلت نبودند؛ زیرا ابوبکر و به‌تبع آن، عایشه مسلمان شده بودند، ولی آن قبیله مسلمان نبودند و وصلت با هم‌دیگر را هیچ‌کدام نمی‌پسندیدند.  ایشان همچنین ثابت می‌کند که عایشه از جبیربن مطعم دارای فرزندی به‌نام عبدالله بود. و عبدالله فرزند خود عایشه بود، نه فرزند زبیر شوهر اسماء (خواهر عایشه)؛ زيرا پیامبر در جواب عایشه، که گفت یا رسول‌‌الله، کنیه‌ای برای من قرار بده، فرمودند: «فاكتني بابنكِ عبداللّه»؛ کنيه داشته باش به اسم فرزندت عبدالله. 
انگيزه‌های کم سن جلوه دادن عايشه
در پایان این نوشتار، جا دارد تأملی در این نکته شود که چه انگیزه‌هایی سبب شده است تا سنّ عایشه تا این قدر اندک جلوه داده شود؟ و چه عوامل و چه دست‌هایی در کار بوده است؟
پیش‌تر اشاره شد که عمده روایات سنّ اندک عایشه از خود او یا خواهر‌زاده‌اش ـ عروة‌بن زبیر ـ  نقل شده است. و افزون بر رغبت طبیعی زنان به کم‌سن جلوه دادن خود، این انگیزه در عایشه از این جهت مضاعف بود که در قیاس و در رقابت با دیگر همسران رسول خدا، خود را برترین و کم‌سنّ‌ترین نشان دهد. و این تا بدان‌جا پیش رفت که عایشه خود را تنها همسر باکرۀ رسول‌خدا معرفی می‌کرد. طبعاً لازمۀ این سخن آن خواهد بود که کم‌سن بودنش هنگام ازدواج ثابت گردد. این نکته مورد توجه برخی از مستشرقان نیز قرار گرفته و بر آن تأکید کرده‌اند. 
علاوه بر آن، عایشه برای اثبات انحصار جایگاهش نزد رسول‌خدا و ازجمله انحصار صفت باکره بودن در میان همسران رسول‌خدا حساسیت زیادی روی حضرت خدیجه پیدا کرده بود و تلاش داشت ایشان را هنگام ازدواج با رسول‌خدا دارای سنّی بالا و زنی بیوه معرفی نماید، درحالی‌که شواهدی در تاریخ موجود است که خلاف این مطلب را ثابت می‌کند. 
نتيجه‌گيري
با بررسی مستندات تاریخی، ادعای ازدواج رسول خدا در سن 53 سالگی با عایشه، اگر در سن 6 یا 7 سالگی بود، بررسی و نقد شد. با توجه به اختلاف فاحش سنّی میان آن دو، این امر دستاویز برخی مغرضان قرار گرفته است. حاصل این بررسی آن شد که در برابر این‌گونه گزارش‌ها، گزارش‌هایی دالّ بر سنّ 17 تا 20 سال برای عایشه هنگام ازدواج وجود دارد، و نیز گزارش‌هایی حاکی از ازدواج پیشین او و حتی فرزند داشتن او در دست است.
به نظر می‌رسد نوعی تلاش مرموز در جهت اندک جلوه دادن سنّ عایشه هنگام ازدواج و نیز باکره دانستن او وجود داشته است. انگیزۀ این امر، ترسیم جایگاهی انحصاری و استثنایی برای عایشه در میان دیگر همسران رسول‌خدا بوده که خود، حاصل روحیات و خصلت‌های ذاتی عایشه و نیز فضای سیاسی پدید‌‌آمده پس از رسول‌خدا به‌تبع حکمرانی پدرش ـ  ابوبکر ـ بوده است.