سال هفدهم، شماره اول، پياپي 48، بهار و تابستان 1399

حامد منتظري مقدم / دانشيار گروه تاريخ مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني ره    montazeri@qabas.net
دريافت: 17/02/99ـ پذيرش: 10/07/99
چکيده
در اين نوشتار، در بازخواني و نقد ديدگاه‌هاي کلبرگ و مدرسي دربارۀ پيدايش تشيع دوازده‌‌امامي، بر پايۀ روشِ تاريخي ـ کلامي و با هدفِ مقايسۀ ديدگاه‌ها و بيان کاستي‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ اين دو، موارد زير دانسته شد:
کلبرگ پيدايش تشيع دوازده‌امامي را «انتقال از اماميه»، و مدرسي «تکامل تدريجي مکتب تشيع» خوانده است. هر دو، تاريخ آن را تقريباً همسان، نيمة قرن چهارم هجري دانسته و در اين‌باره به موارد انعکاس انديشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتي بعضاً فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقايد اثناعشري را در برخي متون که کامل به ما نرسيده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخي منابع غفلت کرده و ديدگاه‌هايي ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر اين، کلبرگ به هم‌پايگيِ واژة اماميه با اثناعشريه توجه نداشته و مدرسي نيز دچار «ترديدها» و «تعميم‌ها»ي ناروا، اشتباه در «شناسايي متن و نسخه‌هاي کهن يک روايت» و «بي‌دقتي در فهم اصطلاحات مهدويت» شده است.
کليدواژه‌ها: اماميه، اثناعشريه، مهدويت، پيدايش تشيع اثناعشري، نقد ديدگاه سيدحسين مدرسي طباطبايي، نقد ديدگاه اتان کلبرگ.