سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 52، بهار و تابستان 1401، ص 95 ـ 114
علي‌اکبر ذاکري
/ استاديار گروه سيره اهل‌بيت(ع) پژوهشكده تاريخ و سيره اهل‌بيت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي zakeri_alia@yahoo.com
دريافت: 11/03/1401 ـ پذيرش: 05/07/1401
چکيده
در غوغاي جمهوريخواهي رضاخان قبل از رسيدن به سلطنت، جمعي طرفدار جمهوريت و گروه زيادي مخالف آن بودند. سيدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوريخواهي بود. غير از شهيد مدرس، اکثريت علما نيز با جمهوريخواهي مخالف بودند. در اين مقاله، ضمن بيان علت مخالفت علما با جمهوريخواهي، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به اين سؤال پاسخ داده شود که مواجهه شيخ عبدالکريم حائري و نيز سيد‌ابوالحسن اصفهاني و ميرزا محمدحسين نائيني (دو مرجعي که توسط عوامل انگليس، از نجف به ايران تبعيد شده بودند) با رضاخان در جريان سفر وي به قم چگونه بود و چه نتايجي در موضوع جمهوريخواهي و برخي مسائل ديگر داشت؟ آيا علت عدم مخالفت علما با رضاخان ـ به‌رغم مخالفتشان با جمهوريخواهي ـ پي‌گيري رضاخان براي بازگشت علماي تبعيد‌ي به نجف بود، يا موضوع عميق‌تر بود و علما در اين ديدار درخواست‌هايي مطرح کردند و رضاخان خود را متعهد به اجراي آن نمود؟ اين مقاله با شيوه توصيفي ـ تحليلي و با روش کتابخانه‌اي و اسنادي به اين موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر اين باور است که خواسته‌هاي علما در جهت حفظ و تقويت اسلام و تشيع بوده که متأسفانه گزارش تفصيلي از اين مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه‌اي اشاره مي‌شود که به نام مرحوم نائيني و اصفهاني براي رضاخان نوشته شده و به صورت ضمني از برخي توافق‌ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدين سردار سپه با برگزاري عزاداري و اجراي مراسم مذهبي، و اطلاعيه‌اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.
کليد‌واژه‌ها: جمهوريتِ رضاخان، حوزه و جمهوري رضاخان، شهيد مدرس، آيات و مراجع ثلاث، حوزه، رضاخان.
* اين مقاله به حمايت دبيرخانه دائمي كنگرة يكصدمين سالگشت بازتأسيس حوزة علميه قم و دستاوردها و نكوداشت آيت‌الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري(ره) تأليف شده است.