تاريخ اسلام در آينه پژوهش

 
مقدمه
حوزة علميه قم به‌عنوان کانون ساماندهي نيروهاي متخصص ديني، نهادي موفق بوده که پايه‌گذاري و تأسيس آن در قرن اخير برکات و آثار فراواني در عرصه‌هاي فرهنگي و سياسي داشته است؛ آثاري که مرزهاي ملي را پشت سر گذاشته و به نقاط دور عالم نيز رسيده است. يکي از اين نمونه‌ها کشور برزيل است که حوزه ـ حتي با توجه به بعد مسافت ـ به اين کشور امریکاي لاتيني نيز خدمات داشته است.
برزيل نخستين جامعه‌ پرشمار شيعه را در منطقه امریکاي لاتين در خود جاي داده است. منشأ بیشتر جوامع شيعه اين کشور از مهاجران عرب‌تبار کشورهايي همچون لبنان و سوريه است و غالباً تشيع به ‌واسطه‌ همين افراد در ميان ساکنان بومي اين منطقه گسترش يافته است. امروزه اقليتي از شيعه در برخي از ايالت‌های برزيل وجود دارد که در برخي از شهرهاي آن‌ به جوامع شيعي سازمان‌يافته و داراي ساختار و تشکيلات مبدل شده‌اند.
حوزة علميه قم به‌منزله نهاد متولي خدمت‌رساني اجتماعي و فرهنگي، از همان ابتداي پيروزي انقلاب اسلامي ايران به صورت مستقيم و غيرمستقيم نقش بسزایي در ارتقای کمّي و کيفي وضعيت شيعيان برزيل داشته است. حوزة علمیه با اعزام طلاب به کشور برزيل به منظور تبليغ اسلام به منظور معرفي مکتب شيعه و جهت‌دهي صحيح به انحرافات موجود در ميان برخي شيعيان و همچنين ترجمه و تأليف متون ديني به زبان پرتغالي و کمک به احداث و احياي برخي مساجد و مراکز شيعي، گام‌هاي مهمي در جهت خدمت‌رساني اجتماعي ـ فرهنگي برداشته است. اين خدمات را نسبت به شيعيان برزيل در دو محيط داخلي و خارجي مي‌توان ارزيابي نمود. اما چون ازیک‌سو تبيين تمام خدمات داخلي و خارجي حوزه در قالب يک مقاله نمي‌گنجد و از سوي دیگر رسالت اين تحقيق به تصوير کشاندن خدمات حوزه در فضاي بين‌المللي است، تلاش بر اين است که با استفاده از نظريه «پخش» به اين سؤال پاسخ داده شود که خدمات اجتماعي ـ فرهنگي حوزة علميه قم در کشور برزيل پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران چيست؟
1. تبيين نظريه «پخش»
نظريه «پخش» نظريه‎اي است در خصوص چگونگي انتشار نوآوري‌ها و گسترش پديده‌ها، ايده‌ها و انديشه‌ها که از سوي هاگر استرند، جغرافيادان سوئدي در سال 1935م ابداع شد. هرچند در ابتدا کاربرد اين نظريه در موضوعاتي همچون کشاورزي و شيوع بيماري‌ها بود، اما پس از مدتي در مباحث علوم سياسي و روابط بين‎الملل نيز به کار گرفته شد.  طبق اين نظريه، فرهنگ که از ارکان اصلي يک جامعه است، در جامعه‌اي ديگر نیز پذيرفته مي‌شود. «جابه‎جايي» و «سرايتي» از انواع اين نظريه هستند. «پخش سرايتي» با سرعتی بالا، از نوع «پخش انبساطي» است.  در اين نوع پخش، افکار و مفاهيم از سرزمين ميهمان و جديد هجرت مي‌کنند و چون هجرت فيزيکي نيست، داراي سرعت انتشار بالايي هستند. 
در تبيين و مطالعه بازتاب‌هاي هر نوآوري سياسي براساس نظريه «پخش»، مبدأ، مقصد، بازه زماني، ابزارها، مجاري و در نهايت، موضوع پخش واکاوي مي‌شود. همچنين موانع پخش و امواج رقيب از عوامل کاهش‎دهنده به‌شمار مي‌رود که در بررسي بازتاب‎هاي پديده و پخش آن، بايد در نظر گرفته شود.  در چارچوب نظريه «پخش»، برخي عوامل مانند مسافت و زمان موجب کاهش پخش مي‌شوند. 
هاگر استرند شش عامل را در اين نظريه مهم مي‌داند: محيط جغرافيايي که ممکن است پذيرا ـ همگرا يا ناپذيرا ـ واگرا باشد، زمان، موضوع پخش، مبدأ پخش، مقصد پخش، مسير حرکت پديده‌ها، و مجاري انتقال نوآوري از مبدأ به مقصد. 
2. مؤلفه‌هاي نظريه پخش در مقاله حاضر
1ـ2. حوزة علميه قم؛ مبدأ پخش
مبدأ پخش را خاستگاه نوآوري و صدور پيام‌ها و ارزش‌هاي جديد مي‌دانند. حوزة علميه قم پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، نه‌تنها به مسائل ديني ـ اجتماعي داخلي توجه کرد، بلکه کمک شاياني در جهت صدور پيام اسلام، جايگاه رفيع انساني در اسلام، نفي سلطه، و حمايت از مستضعفان در جهت ایفای رسالت بين‌المللي نظام جمهوري اسلامي ايران در دنيا داشته است. البته اين مبدأ پخش تنها به کشورهاي همسايه و پيرامون توجه نداشته، بلکه دورترين کشورها، همچون برزيل نيز از آن بي‎بهره نمانده‌اند.
آيت‌‎الله مصباح يزدي در اين‌باره مي‌فرمايد: «حرکت امام خميني تنها موجب رواج اسلام و تشيع نشد، بلکه موجب رواج دين در دنيا شد»؛  حرکتي که کانون شکل‌گيري آن از حوزة علميه قم بود.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، اولين طلاب مبلّغ و رايزنان‌ فرهنگي از مبدأ به سوي کشورهاي مقصد اعزام شدند. بعد مسافت کشورهاي واقع در نيمکره غربي نيز مانع حضور طلاب حوزة علميه در منطقه امریکاي لاتين نشد و برای اولين بار، اين مبلّغان پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در اين منطقه حضور یافتند.
2ـ2. برزيل؛ مقصد پخش
برزيل با مساحت 877/514/8 کيلومتر مربع و جمعيتي بيش از 214 ميليون تن، متشکل از مليت‌ها و نژادهاي گوناگون، پنجمين کشور پهناور جهان است که در امریکاي جنوبي واقع شده و با تمام کشورهاي اين قاره، بجز اکوادور و شيلي داراي مرز مشترک است. اين کشور بزرگ‌ترين کشور امریکاي لاتين محسوب مي‌شود که تقريباً نيمي از اين شبه‌قاره را شامل مي‌شود. گاهي در تقسيمات، امریکاي لاتين را به برزيل و ساير کشورها تقسيم مي‌کنند.
تاريخ ورود شيعيان به برزيل به عصر عثماني‌ها بازمي‌گردد. به علت آنکه شيعيان و به‌ويژه علويان منطقه شام تحت ستم دولت حاکم بودند، همچنين جنگ جهاني دوم که دولت عثماني نيز در آن مشارکت داشت و شيعيان نيز مجبور به شرکت در آن بودند، شيعيان ابتدا به آرژانتين مهاجرت ‌کردند که مردمان آن اغلب سوري بودند. اين نسلِ ابتدایي از شیعیان بودند. ولی اينان قریب 150 سال قبل برای بهبود اوضاع معيشتي و کسب و کار، با کشتي به برزيل سفر ‌کردند.
آن زمان برزيل کشوري مهاجرپذير بود، به‌گونه‌ای‌که از ايتاليا، ژاپن و آلمان، مهاجران زيادي از طريق کشتي در بندر سانتوس تخليه مي‌شدند و سپس به مناطق مدنظرشان منتقل مي‌گردیدند. بیشتر ژاپني‌ها مشغول کار کشاورزي شدند. لبناني‌ها و سوري‌ها به علت آنکه تاجر بودند، مقيم شهرهاي تجاري شدند. برای نمونه، در سائوپائولو، ايالت پارانا و همچنين ماتوگراسو در جنوب برزيل مشغول تجارت ‌شدند.
از مهم‌ترين عوامل مهاجرت مي‌توان به اشغال فلسطين و تشکيل دولت اسرائيل، بي‌ثباتي در لبنان، جنگ اعراب و اسرائيل، جنگ لبنان، بحران‌هاي اقتصادي و اجتماعي و محروميت‌هاي موجود در کشورهاي سوريه و لبنان اشاره کرد. 
اگر بخواهیم به طور دقيق پيشينه ورود اسلام به منطقه امریکاي لاتين و برزيل را بررسي کنيم، ‌بايد به تاريخ فتوحات مسلمانان در زمان خلفا بازگرديم. بي‌شک بازتاب حکومت هشتصدساله مسلمانان در اندلس را در امریکاي لاتين نيز مي‌توان مشاهده نمود. جورج پندل در کتاب خود بر اين موضوع تأکيد کرده و حتي به منافعي که مسلمانان براي اسپانيايي‌ها داشتند نيز اشاره نموده است:
در سال 711 پس از ميلاد، مسلمانان از طريق تنگه نزديک مراکش به اسپانيا آمدند و بنابراين، جهانگشايان اسپانيايي که سرانجام عازم سرزمين‌هاي امریکا شدند، از نژاد مخلوطي بودند که تحت تأثير شديد فرهنگ اسلامي قرار گرفته بودند. فرمانروايي مسلمانان بر اسپانيا، هم سودمند بود و هم توسط اسپانيايي‌ها پذيرفته شد. آنان طرز آبياري زمين و حاصلخيز کردن خاک کشتزارها را به اسپانيولي‌ها آموختند. همچنين اسپانيايي‌ها از مسلمانان آموختند که زنانشان را مستور دارند و اين روش آن سوي درياها نيز معمول گرديد. 
«پذيرا بودن» يا «ناپذيرا بودن» دو عامل مهم محيطي در مقصد پخش هستند. محيط پذيرا داراي ويژگي‌ها و شرايطي است که با شرايط و ويژگي‌هاي مبدأ پخش شباهت زيادي دارد. عوامل پذيرا زمينه‌هاي مساعد و همگرايي و به‌عکس عوامل ناپذيرا مانع تأثيرپذيري از انقلاب اسلامي و واگرايي مي‌شوند.  کشور برزيل داراي ترکيبي از محيط پذيرا و ناپذيراست.
1ـ2ـ2. عوامل پذيرا
برخي از عواملي که محيط کشور برزيل را براي مبدأ پخش مساعد مي‌کند عبارتند از:
1ـ1ـ2ـ2. گرايش بالا به دين و روحيه خونگرم مردم برزيل
گرايش به دين و روحيه دين‌پذيري هر جامعه عاملي مهم و ضروري در بسط اديان گوناگون در آن به‌شمار مي‌آيد. برزيل به‌مثابه يکي از جوامع با گرايش بالا به دين، يکي از مهم‌ترين مناطقي محسوب مي‌گردد که ظرفیت ويژه‌اي در اين خصوص دارد. با توجه به نقش کليدي دين به‌عنوان عامل هويت‌ساز در فرهنگ برزيلي، حتي عصر مدرنيته و پست‌مدرن نيز توان رويارويي با اين فرهنگ ديني را ندارد، به‌گونه‌اي‌که گرايش شديد به دين در طي قرون متمادی همواره همراه اين ملت بوده و تمام ابعاد زندگي آنها را پوشش داده است.
گرايش به دين و پايبندي مردم برزيل به آن به معناي پايبندي آنها به مذهب خاص کاتوليک نيست، بلکه گرايش به دين در اين منطقه عمدتاً در مقابل بي‌ديني، دنیوی شدن (سکولاريزم) و غیردینی (لائيزم) مطرح مي‌شود. ازاين‌رو اديان ديگری مانند اسلام همچنان در برزيل زمينه نفوذ دارند. اسلام به‌عنوان ديني که تأمين‌کننده و پاسخگوي بسياري از نيازهاي فرهنگي ـ اجتماعي ملت‌هاي اين منطقه است، مي‌تواند با به چالش کشيدن مسيحيتي که سوغات استعمار براي اين قاره بوده، بديلي معتبر در اين منطقه به‌شمار آید. حوزة علميه قم به‌مثابه پرچمدار ام‌القراي جهان اسلام، ظرفيت معرفي اسلام ناب را در کشورهاي امریکاي لاتين دارد.
تمايل روزافزون مردم برزيل به اسلام، ريشه در هويت ديني آنها دارد. در کشورهايي همچون برزيل، برخلاف بسياري از کشورهاي اروپایي و توسعه‌يافته، علاقه و گوش شنوا براي شنيدن پيام اسلام حقيقي وجود دارد. 
2ـ1ـ2ـ2. توانمندي‌ها و امکانات شيعيان
کشور برزيل بيشترين شيعيان مهاجر را نسبت به ساير کشورهاي منطقه امریکاي لاتين در خود جاي داده است که اين افراد در معرفي و گسترش اسلام و تشيع در اين کشور به صورت مستقيم يا غير‌مستقيم ايفای نقش کرده‌اند. لازم به ذکر است شيعياني که در سال‌هاي اخير به برزيل مهاجرت کرده‌اند، نقش مهم‌تري در اين خصوص داشته‌اند؛ زيرا متأسفانه شيعيان ابتدایي در جامعه برزيل به نوعي ذوب شده‌اند. اين افراد در حال حاضر بدنه اصلي جامعه‌ شيعيان برزيل را تشکيل می‌دهند و بسياري از فعاليت‌هاي ديني تشيع با همکاري و کمک‌‎های مالي اين افراد انجام مي‌شود. اينان کساني هستند که پس از مهاجرت از کشورهاي اسلامي، در مواجهه با جامعه‌ غيرديني جديد سعي داشته‌اند دين و فرهنگ اصلي خود و خانواده خویش را حفظ کنند. اين انگيزه موجب مي‌شود مسلمانان در هر نقطه، جامعه‌اي تشکيل داده، مراسم و آيين‌هاي مذهبي خود را ادامه دهند. علاوه بر اين، مي‌توانند بر جامعه غيرمسلمان نيز تأثيرگذار باشند.
اخلاق و عملکرد شيعيان مهاجر، نحوه‌ زندگي آنها و تعاملاتشان با غيرمسلمانان تأثير بسزايي در جذب افراد جديد و گرايش آنها به اسلام داشته است. ازاين‌رو بهترين ابزار عملي براي شناساندن و جذب به اسلام، مهاجراني هستند که با مردم اين کشورها دائم در ارتباطند. اين افراد بدون محدوديت زماني و مکاني، در هر شرايطي به‌طور مستقيم و غيرمستقيم مي‌توانند در روند گسترش اسلام در منطقه نقش داشته باشند و روزبه‌روز افراد بيشتري را به اسلام دعوت کنند. شيعيان در عرصه‌هاي گوناگون، به‌ويژه در حوزه اقتصاد و علم وارد شده‌اند. لبناني‌ها غالباً تاجر و ثروتمندند و بالطبع فرزندان آنان نيز با توجه به ثروت پدرانشان در بهترين رشته‌هاي دانشگاهي همچون پزشکي تحصيل مي‌کنند. در خصوص معماري، حقوق، پزشکي و مانند آن شيعيان حضور دارند. شيعيان برزيل ‌اکنون هويت ملي برزيلي دارند و جزئي از جامعه برزيل به‌شمار می‌روند.
2ـ2ـ2. عوامل ناپذيرا
برخي از عوامل ناپذيرا نيز که موجب واگرايي مي‌شوند و از عوامل کاهش‌دهنده پخش به‌شمار مي‌روند عبارتند از:
1ـ2ـ2ـ2. پروتستانيزم انجيلي
از زمان فتح امریکا توسط اسپانيايي‌ها، مسيحيت کاتوليک به دين فراگير منطقه امریکاي لاتين تبديل شده است. از آن زمان کليساي کاتوليک در سطح سياسي و سطح عمومي جامعه‌ امریکاي لاتين تأثيرگذار و از حمايت بسياري از دولت‌هاي اين منطقه برخوردار بوده است. لیکن در دهه‌هاي پاياني قرن بيستم، مسيحيت در امریکاي لاتين و به‌ويژه در برزيل به‌طور چشمگيري در حال تغيير است؛ زیرا پروتستانيزم و به‌ویژه «پنطيکاستیم»  به سرعت در اين منطقه گسترش يافته است. در کشور برزيل پروتستانيزم انجيلي از نظر ميزان فعاليت‌هاي ديني تقريباً جاي مسيحيت کاتوليک را پر کرده است. 
تا قرن 19م، گروهي ديگر از پروتستان‌ها که در برزيل ساکن شده بودند، توانستند بوميان منطقه را به پروتستانیزم گرايش دهند. البته در هيچ دوره‌اي مانند قرن بيستم، پروتستان‌ها آزادي عمل کافي براي فعاليت تبليغي علني نداشته‌اند؛ زیرا پيش از آن، دادگاه‌هاي تفتيش عقايد و قوانين سختگيرانه‌اي نسبت به آشکارسازي عقايد پروتستانيزم در امریکاي لاتين وجود داشته است. 
گسترش روزافزون پروتستانيزم در برزيل، علاوه بر اينکه به‌عنوان يک دين رقيب عرصه را بر فعاليت تبليغي اسلام تنگ مي‌کند و مخاطب را از گرايش به اسلام مي‌ربايد، تهديدي بالفعل عليه نفوذ اسلام در منطقه محسوب مي‌شود. نگاه پروتستانيزم به اسلام با نگاه سنتي کليساي کاتوليک امریکاي لاتين متفاوت است. پروتستانيزم چون ريشه در عصر روشنگري و اروپاي جديد دارد، به اسلام نگرشي شرق‌شناسانه و اروپايي دارد؛ نگرشي که براساس آن اسلام مظهر شرارت‌ها و عقب‌ماندگي‌ها تلقي مي‌شود. اين ديدگاه منفي نسبت به اسلام در کلام بسياري از رهبران پروتستان، همچون مارتين لوتر  و جان کالوين  به‌وضوح قابل مشاهده است.
ريشه تاريخي اين ديدگاه به قرون هفتم تا پانزدهم ميلادي بازمي‌گردد؛ دوره‌اي که فاتحان عرب به مرزهاي اروپا نفوذ کردند و با تسلط بر اسپانيا، مسيحيت را در اين منطقه به شدت به چالش کشيدند. همچنين در قرون میانه، عثماني‌ها توانستند سلطه اسلام را تا اروپا پيش ببرند. 
مسیحیان با استفاده از امکانات رسانه‌اي گسترده، علاوه بر فعاليت تبليغي وسيع در کل برزيل، تبليغات منفي و شبهات متعددي عليه اسلام مطرح مي‌کنند. رقابت منفي اين گروه از مسيحيت با اسلام، چهره‌ اسلام و شيعه را در بخش‌هايي از کشور برزيل تخريب کرده و چالشي جدي در روند گسترش اسلام در اين منطقه به وجود آورده است.
2ـ2ـ2ـ2. نگرش منفي غرب به حضور ايران در برزيل
توسعه روابط ديپلماتيک ايران با برزيل و همکاري‌هاي اقتصادي ايران با اين کشور و تمايل دولت ايران به گسترش حضور خود در آنجا همواره از لحاظ تهديدآميز بودن براي غرب، محل سؤال و بحث بوده است. اين همکاري‌ها نه‌‌تنها موجب نگراني ايالات متحده شده‌، بلکه اروپا و بعضي از کشورهاي امریکاي لاتين نيز از آن ابراز نگراني کرده‌اند. انگيزه همگرايي رژيم‌هاي انقلابي ضدامپرياليستي حاکم در برزيل با يک نظام مذهبي مانند جمهوري اسلامي ايران اولين موضوع سؤال‌برانگيز است. بعضي از اصول و اهداف کشور با اصول و اهداف انقلاب اسلامي سازگاري ندارد. در قانون برزيل بر مسائلي همچون جدایی دین از سیاست (سکولاريزم)، جامعه‌گرایی (سوسياليزم) و حقوق زنان (به معناي آزادي بي‌قيد و شرط) تأکيد مي‌شود.
اين اهداف مستقيماً در تضاد با اصول و ايدئولوژي مذهبي جمهوري اسلامي ايران هستند؛ نظامي که در آن «سکولاريزم» نفي مي‌شود و دين هسته اصلي نظام سياسي را تشکيل مي‌دهد. سياست‌هاي اقتصادي جمهوري اسلامي ايران با توجه به آموزه‌هاي دين اسلام، طرفدار مالکيت خصوصي است و با «سوسياليزم» تباين دارد. برابري و حقوق زنان نيز در چارچوب تعاليم اسلام و قرآن تبيين مي‌شود و به‌طورکلي با مفهوم «برابري» در قوانين برزيل متفاوت است. با وجود چنين تضادهايي، عوامل و انگيزه‌هاي متعددي منجر به نزديکي اين دو کشور به يکديگر شده‌ که بی‌توجهی به اين عوامل و همچنين بزرگ‌نمايي اختلافات و تفاوت‌هاي فرهنگي و مذهبي ميان ايران و برزيل منجر به تحليل نادرست از اهداف برقراري اين مناسبات شده است.
غرب و به‌ويژه امریکا که از اين هم‌پيماني روابط ايران و برزيل نگران است، هميشه درصدد تيره ساختن اين دو کشور بوده است. برای نمونه، سال 1398 دو کشتي باري ايراني به علت تحريم‌هاي امریکا، توسط دولت برزيل توقيف شدند که اين خود زنگ هشداري در خصوص ايجاد تنش ميان روابط ايران و برزيل است.
امضاي قانون جلوگيري از نفوذ ايران در نيمکره غربي توسط ايالات متحده، متهم ساختن جمهوري اسلامي ايران به انجام فعاليت‌هاي بنيادگرايانه در منطقه، پرونده‌سازي عليه جمهوري اسلامي ايران و متهم کردن آن به حمايت از تروريزم، همه معلول نگرش بدبينانه تحليلگران غربي به روابط جمهوري اسلامي ايران با برزيل بر مبناي مفروضات بي‌اعتمادي است. اين نگرش و اين اقدامات˚ چالش‌هايي را در روند مناسبات سياسي ايران با کشورهاي اين منطقه به وجود آورده و در نتيجه بر تحقق اهداف سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران و فعاليت‌هايي که در جهت گسترش اسلام در اين منطقه صورت مي‌گيرد، بي‌تأثير نبوده است. 
3. زمان پخش
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، حوزة علميه قم به‌منزله کانون اصلي ديني ـ سياسي عهده‌دار پخش آموزه‌هاي مکتب تشيع و آرمان‌هاي ضداستکباري در دنيا بوده است. بدين‌روی با نظر رهبر نظام اسلامي و اين نهاد ديني، اعزام مبلّغان و رايزنان‌ فرهنگي به کشورهاي گوناگون صورت گرفته است. برزيل نيز از جمله اين کشورهاست که علاوه بر مسئله تبليغ، بحث نظارت بر ذبح شرعي نيز توسط مبلّغان در آن انجام ‌شده است.
يکي از طلاب اعزامی به برزیل حجت‌الاسلام سيدمحمدتقي طباطبائي تبريزي است که پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران برای نظارت بر مواد غذایي به برزيل سفر کرد و طي آشنایي با شيعيان برزيل و مشاهده انجمن کوچک آنها در سائوپائولو، ساخت مسجد با هزينه خود آنها و تأمين زمين آن توسط جمهوري اسلامي ايران را پيشنهاد ‌داد و پس از استقبال شيعيان، با تأمين هزينه خريد زمين، شيعيان شروع به ساخت آن ‌کردند. 
4. موضوع پخش
موضوع پخش در حوزة علميه قم طيف وسيعي را شامل مي‌شود که عبارتند از: آموزش معارف قرآني و روايي، تبليغ اسلام ناب، تأسيس مساجد و مراکز فرهنگي، ترويج گفتمان ضداستکباري، ترويج نظريه «ولايت فقيه» در ميان شيعيان، تقريب مذاهب و تأکيد بر وحدت ميان شيعه و سني، ارتقای کمّي و کيفي وضعيت شيعيان، تبيين اشتراکات مسيحيت و اسلام، تربيت نيرو، نهادسازي و شبکه‌سازي شيعيان.
5. انواع پخش
1ـ5. پخش جابه‌جايي
«پخش جابه‌جايي» زماني اتفاق مي‌افتد که افراد يا گروه‌هاي داراي يک ايده مخصوص به‌طور فيزيکي از مکاني به مکان ديگر حرکت کنند و بدین‌سان نوآوري در سرزمين جديد گسترش يابد.
آغاز اين نوع پخش که به سال‌هاي ابتدايي پيروزي انقلاب اسلامي ايران بازمي‌گردد، مربوط به حضور مبلّغان و طلاب ايراني در کشور برزيل است؛ افرادي همچون سيدمحمدتقي طباطبائي تبريزي از پيشگامان اين نهضت بوده و با هجرت خود به برزيل، نه‌تنها در انتقال معارف اسلامي و آموزه‌هاي شيعي نقش مهمي داشته، بلکه با ايده‌هاي خلاقانه، خدمات اجتماعي ـ فرهنگي مناسبي به شيعيان برزيل ارائه نموده است. زمين اطراف «مسجد محمد رسول‌الله» که وقف مسجد نبود، اخيراً با هماهنگي ايران، به صورت مجموعه تجاری دو طبقه ساخته شده که شامل يکصد مغازه تجاري است. هزينه‌هاي به‌دست‌آمده از اجاره مغازه‌ها به منظور امور فرهنگي شيعيان صرف مي‌شود. 
بدين‌روی با ايده خلاقانه يک طلبه مبلّغ، گامي مهم در تأمين بخشي از نيازهاي ديني، فرهنگي و حتي اقتصادي شيعيان برزيل برداشته شده است. ‌اکنون نيز اين نوع پخش با ظرفيت بيشتر در حال انجام است و مبلّغان حوزة علميه قم با هجرت خود به کشور برزيل، علاوه بر تبليغ اسلام، نوآوري‌ها و ابداعاتي را نيز ارائه مي‌کنند.
برای نمونه، «مرکز امام علي» شهر گويانيا در قالب پياده‌روي ساليانه برزيلي‌ها، در فعاليتي جالب، به توزيع غذا همراه با کتابچه و محتواي تبليغ مکتب شيعه در ميان بوميان برزيل در ايستگاه‌هايي خاص اقدام نموده که مورد استقبال بسياري از آنان قرار گرفته است. همچنين حضور سه سال پي‌درپي کاروان اربعين از شيعيان، مسلمانان، برزیلی‌های محب اهل‌بيت و حتي مسيحيان ثمرات فراواني در بحث تبليغ دين اسلام و تشيع داشته است.
2ـ5. پخش سرايتي
در اين نوع پخش، گسترش عمومي ايده‌ها بدون در نظر گرفتن سلسله‌مراتب صورت مي‌گيرد. اين نوع پخش که عمدتاً هجرت افکار و انديشه‌هاست ـ نه هجرت فيزيکي ـ از سرعت انتشار بالايي برخوردار است. در اين نوع پخش، تعداد آگاهان به این نوآوري دائم افزايش يافته، ناحيه تحت پوشش نيز بزرگ‌تر مي‌شود. 
«اثر همسايگي» در «پخش سرايتي» عامل کليدي تلقي مي‌شود.  در خصوص پخش خدمات حوزة علميه قم به شيوه سرايتي در کشور بزريل مي‌توان به توليد محتواي ديني به زبان پرتغالي در قالب کتاب و مقاله، راه‌اندازي تارنمای شيعي به زبان پرتغالي، راه‌اندازي شبکه تبيين معارف شيعي به زبان پرتغالي در یوتیوب و همچنين ايجاد صفحات در فيس‌بوک، توئيتر و اينستاگرام و همچنين مراسم‌ راهپیمایی و روز «قدس» اشاره نمود. 
1ـ2ـ5. مسيرهاي پخش
منظور از «مسيرهاي پخش» آن دسته از مجاري است که از طريق آنها امکان سرايت يک پديده از مبدأ پخش به مقصد پخش فراهم مي‌گردد. در بحث مسيرهاي پخش، بايد حداقلي از افراد باشند که رفتاري را انجام دهند تا پس از آن، جريان اشاعه، خودبه‎خود مانند توده برفي که به بهمن تبديل مي‌شود، ادامه يابد.  بیشتر مجاري پخش ازجمله مساجد و مراکز فرهنگي در کشور برزيل توسط مبلّغان اعزامي از سوي حوزة علميه قم تأسيس شده و توسط آنها مدیریت مي‌شود. ازاين‌رو در خصوص خدمات اجتماعي ـ فرهنگي حوزة علميه قم به شيعيان برزيل مي‌توان به نمونه‌های ذیل اشاره نمود:
1ـ1ـ2ـ5. جامعه شيعيان سائوپائولو
1ـ1ـ1ـ2ـ5. احداث مسجد «محمد رسول‌الله» در شهر سائوپائولو
«مسجد محمد رسول‌الله» با اهداي زمين از سوي جمهوري اسلامي ايران در سال‌هاي ابتدایي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران و با هزينه ساخت لبناني‌ها در منطقه براس  شهر سائوپائولو احداث گردید. از سال 1989ـ2005م حجت‌الاسلام والمسلمين خزرجي طي حکمي از سوي آيت‌‌الله تسخيري از سوي «سازمان تبليغات اسلامی» در اين مسجد حضور يافت و برنامه‌هاي متنوعي، ازجمله اقامه نماز جمعه، نماز جماعت، تدريس عربي، آموزش روخواني قرآن، برگزاري کلاس‌هاي معارف اسلام، دعاي کميل و برخی فعاليت‌هاي اجتماعي، همچون مراسم ختم، مراسم شب‌هاي ماه مبارک رمضان و عزاداری محرم و خدمات‌دهي به مردم را بر عهده داشت. 
2ـ1ـ1ـ2ـ5. «مرکز اسلامي برزيل» در شهر سائوپائولو
مديريت اين مرکز با حجت‌الاسلام والمسلمين خزرجي است. پس از سال 2005، ايشان از مسجد به اين مرکز نقل‌مکان نمود و امور فرهنگي شيعيان را در دست گرفت. بنابراين فعاليت‌هاي اين مرکز فقط فرهنگي است. برخي از مهم‌ترين فعاليت‌هاي این مرکز عبارت است از:
ـ ترجمة کتب ديني به زبان پرتغالي؛
ـ ترجمة بيش از يکصد عنوان کتاب به زبان پرتغالي (ازجمله: کتاب آنگاه که هدايت شدم و زندگاني حضرت محمد که اخيراً ترجمه شده و در دست انتشار است).
ـ مجموعه گل آفتابگردان (مجموعه‌اي در 48 قسمت که براي کودکان ترجمه شده و نسخه فيزيکي و ديجيتالي آن به صورت رايگان در اختيار کودکان و نوجوانان قرار مي‌گيرد).
ـ ترجمة کتاب تحف العقول؛
ـ ترجمة منتخب ميزان الحکمه؛
ـ ترجمة مقالات مفيد، به‌ويژه مقالات ديني به زبان پرتغالي؛
ـ ترجمة داستان‌هاي کوتاه در مجموعه‌اي به نام نبيل؛
ـ مجله‌اي به نام ذوالحجه براي کودکان؛
ـ ترجمة قرآن کریم (که از قریب 5 سال قبل شروع شده و يک سال و نيم است که در حال ويرايش مي‌باشد).
ـ راه‌اندازي جامع‌ترين تارنمای شيعي و بانک اطلاعاتي معارف اهل‌بيت به زبان پرتغالي در جهان به نام الرساله به نشانی www.arresala.org.br؛
ـ راه‌اندازي شبکه مخصوص در یوتیوب برای ارائه برنامه‌هايي همچون تبيين احکام شيعي در قالب‌هاي انيميشن، سخنراني و مانند آن؛
ـ ايجاد بانک اطلاعاتي درباره مراکز اسلامي در تارنمای:
https://islambrasil.org.br/infograficos-islamicos
ـ ايجاد صفحات فيس‌بوک، توئيتر و اينستاگرام به نشانی‌هاي ذيل:
https://facebook.com/Arresala;
https://twitter.com/arresala;
https://www.instagram.com/arresala/?hl=pt-br;
ـ توزيع غذاي حلال و صرف درآمد حاصل از آن در امور فرهنگي.
2ـ1ـ2ـ5. جامعه شيعيان ايالت پارانا
ايالت «پارانا» يک ايالت فرهنگي محسوب مي‌شود. «کوريتيبا»، مرکز اين ايالت، به «پايتخت فرهنگي برزيل» مشهور است. به علت آب و هواي خوب و همچنين موقعيت تجاري ويژه، پس از سائوپائولو، دومين محل استقرار و تمرکز شيعيان است.
در ايالت پارانا سه مسجد شيعي در شهرهاي گواراپوآوا (مسجد فاطمه زهرا)، پنتاگراسا (مسجد امام علي) و کوريتيبا (مسجد امام علي) و در شهر فوزدي ايگواسو نیز يک حسينيه به‌نام «حسينيه امام خميني» فعال است.
1ـ1ـ1ـ2ـ5. «حسينيه امام خميني» و مجموعه خيريه شهر فوز
شهر فوزدي ايگواسو  واقع در ايالت پارانا و در جنوب برزيل واقع است. «حسينيه امام خميني» در سال 1363 با همت حجت‌‌الاسلام سيدمحمدتقي طباطبائي مبلّغ اعزامي سازمان تبليغات اسلامی در این شهر تأسيس شد. مراسم اعياد و وفيات مذهبي و ساير اعمال عبادي و گردهمايي شيعيان در آن برگزار مي‌شود. مديريت کنوني اين حسينيه با عرب‌هاست. تعداد شيعيان شهر فوز را تا 15 هزار تن هم تخمين زده‌اند. «فوز» منطقه مرزي بين برزيل و پاراگوئه است که معمولاً شيعيان روزها براي کار به آ‌‌ن‌سوي مرز (شهر سيوداد دل استه  واقع در پاراگوئه) مي‌روند و شب‌هنگام به محل سکونت خويش، يعني شهر فوز برمي‌گردند. قريب نود درصد جمعيت عرب‌تبارها در شهرهاي اين منطقه همچون «سيوداد دل استه» و «فوزدگواسو» اتباع لبنان هستند. 
اين شهر يک مدرسه شيعي با 600 دانش‌آموز دارد و بچه‌هاي برزيلي نيز در آن تحصيل مي‌کنند. پزشک، استاد دانشگاه و حتي نماينده مجلس شيعه از خروجي‌هاي اين مدرسه هستند و اکنون در برزيل مشغول فعاليت‌اند. اين موفقيت‌ها مرهون راهبري و حمايت معنوي و مادي حوزة علميه قم و جمهوري اسلامي ايران است. 
2ـ1ـ1ـ2ـ5. «مسجد امام علي» شهر کوريتيبا
جمعيت شيعي کوريتيبا  از سائوپائولو و فوز  کمتر است، اما باز هم نسبت به شهرهاي ديگر قابل توجه است. طلاب ايراني اعزامي با عرب‌هاي مستقر در مسجد در اجراي برنامه‌ها مشارکت دارند.
اين مسجد كه در سال 1389 با كاشي‌كاري، شكل و شمايل مساجد ايراني ـ اسلامي به خود گرفته، در طول هفته ميزبان مسلمانان كشورهاي گوناگون و برپايي مراسم دعا و نماز جماعت است.
3ـ1ـ1ـ2ـ5. «مسجد فاطمه الزهراء» شهر گوآراپوآبا
شهر گوآراپوابا  در فاصله سيصد کيلومتري شهر فوز و دويست کيلومتري کوريتيبا قرار دارد؛ يعني به نوعي شاهراه فوز و کوريتيبا محسوب مي‌گردد. مسجد قديمي «فاطمةالزهراء»  اين شهر سابقه چهل ساله دارد و مشترک ميان اهل‌سنت و شيعه بوده است. اما متأسفانه خالي از مبلّغ و روحاني بوده، تا جايي‌که شهرداري قصد تصرف آن را داشته است. در سال 2019 طلبه‌اي از قم برای احياي مسجد به اين شهر سفر‌ کرد. اين مبلّغ فعال در طول حضور يک‌ساله خود، طرح‌هايي برای پويايي مسجد عملياتي نمود. چون مسجد قديمي و حالت گردشگری پيدا کرده بود، با رايزني با مسئولان ذی‌ربط برنامه بازديد از مسجد توسط دانشجويان و دانش‌آموزاني که به صورت هفتگي از سوي مدارس و دانشگاه برنامه بازدید از اماکن گوناگون شهر را داشتند نيز در فهرست بازديدها قرار گرفت. پس از بازديد کتابچه‌هایی زيبا برای آشنايي محصلان با اسلام و شيعه به آنها اهدا مي‌شد و همچنين گفت‌وگو با دانشجويان انجام مي‌گرفت که اين خود موجب شد صفحه مجازي مسجد هم مورد استقبال قرار گيرد. اکنون صفحه اينستاگرام اين مسجد يکي از فعال‌ترين صفحات مساجد و مراکز شيعه است.
4ـ1ـ1ـ2ـ5. «مسجد امام علي» شهر پنتاگراسا
پنتاگراسا  با کوريتيبا فاصله 120 کيلومتري دارد. اين شهر نيز همانند کوريتيبا مسجدي به نام «امام علي» دارد. «مسجد امام علي» در شهر پنتاگراسا نيز 25 سال روحاني و مبلّغ نداشت و طی اين مدت مديد شيعيان مهاجر بدون محتواي ديني بودند، به‌گونه‌ای‌که ‌جوانان هويت خود را از دست دادند. شيعيان ساکن اين شهر به یکصد تن هم نمي‌رسند و به علت نبود ارتباط و خالی بودن مسجد در مدت زمانی طولاني از روحاني مستقر،  مردم تمايلي به حضور در مسجد ندارند. تلاش‌هاي حجت‌‌الاسلام رحيمي نيز در اين خصوص مثمرثمر نبوده است و با وجود تلاش‌هاي بسيار از سوي ايشان برای جهت جذب آنان به مسجد، تمايلی نشان نمي‌دهند.
ایشان با ذکر ازدواج شيعيان با زنان مسيحي، ابراز می‌دارد که این امر نه‌‌تنها بر هويت فرزندان خانواده تأثيرگذار است، بلکه حتي بر هويت پدر خانواده نيز مؤثر خواهد بود. با توجه به حضور بيش از دو سال در اين شهر و عدم استقبال مناسب شيعيان، ايشان بر تبليغ براي مسيحيان و اهل‌سنت متمرکز شد.  ایشان در فعاليت‌هاي تبليغي، همچون حضور در مدارس برزيل و شرکت در گفت‌وگوي تعاملي بين‌الاديان فعال است.
3ـ1ـ2ـ5. جامعه شيعيان ريو 
1ـ3ـ1ـ2ـ5. «مرکز فرهنگي امام حسين»
ريو يکي از شهرهاي بزرگ، مهم و زيباي برزيل است که در گذشته پايتخت برزيل بوده است. شيعيان برزيل، يا اثناعشري هستند که غالباً در سائوپائولو و ايالت پارانا زندگي مي‌کنند و يا علوي سوري هستند که در ريو مستقرند. متأسفانه با توجه به اينکه ريو به‌منزله پايتخت گردشگری برزيل شناخته مي‌شود، اما تمرکز و حضور شيعيان در اين شهر قابل توجه نيست و در آن فقط يک مرکز اسلامي شيعه وجود دارد. اين مرکز به نام «امام حسين» تحت نظر جمهوري اسلامي ايران و «مؤسسة المهدي» است. زماني که طلاب ايراني در اين مرکز حضور داشتند از فعاليت بهتري نسبت به اکنون برخوردار بود. اکنون فردي برزيلي که سابقاً سني بوده و اکنون شيعه شده، تحت حمايت مالي جمهوري اسلامي ايران در حال فعاليت است. راديويي به نام «راديو ريو» متعلق به اين مرکز است که غالب فعاليت آن در حوزه فضاي مجازي است.
در ريو همانند سائوپائولو و پارانا تمرکز و کانون‌هاي گردهمايي شيعه وجود ندارد. اخيراً برخي خانواده‌هاي شيعه لبناني به ريو مهاجرت کرده‌اند. بنابراين پس از خروج طلاب اعزامي از ريو فعاليت اين مرکز به يک صفحه و يک راديو محدود شد. تعداد شيعيان ريو بسيار محدود است و شايد به دويست تن هم نرسد. برای نمونه، در ديدار با آقاي تيجاني ـ در سفري که در سال 2020 از سوي آقاي خزرجي به ریو داشت ـ قریب بيست يا سي تن با ایشان ملاقات کردند. 
4ـ1ـ2ـ5. جامعه شيعيان گويانيا 
1ـ4ـ1ـ2ـ5. «مرکز امام علي»
شهر گويانيا واقع در ايالت گوياس، ۷۸۹ کيلومترمربع مساحت و892/301/1 تن جمعيت دارد. گويانيا مرکز ايالت گوياس در کشور برزيل در ۲۰۰ کيلومتري پايتخت سياسي برزيل (برزيليا) قرار دارد. «مرکز امام علي» با توجه به ظرفيت‌ها و نياز‌هاي موجود در منطقه، با ثبت رسمي (دولت برزيل) فعاليت خود را از مهرماه سال۱۳۹۴ با خريد و تجهيز مکاني در شهر گويانيا واقع در ايالت گوياس آغاز نمود که با طرح اسکان ناظران شرعي و بهداشتي در مراکز اسلامي توانست با مديريت این مرکز، در شهر گويانيا، علاوه بر دو مرکز، سه مسجد در ايالت‌هاي ديگر  با اعزام روحاني متخصص به فرهنگ و زبان برزيل را فعال نمايد. «مرکز امام علي» با تحت نظر داشتن سه مسجد، فعاليت‌هاي فرهنگي ـ ديني خود را با ثبت رسمي و قانوني توسط دولت برزيل ادامه مي‌دهد.
ثبت رسمي این مرکز در دولت برزيل انجام شده است و تمام فعاليت‌هاي ديني و فرهنگي با مجوز قانوني انجام مي‌شود.
6. راهبردهاي اجتماعي ـ فرهنگي ارتقاي وضعيت شيعيان برزيل
1ـ6. نخبه‌پروري
مسئله «هويت» از مهم‌ترين مسائل با اولويت بالاي شيعيان برزيل محسوب مي‌شود. ازاين‌رو تربيت نيروي انساني نخبه از راهبردهاي مهم در اين زمينه است. شيعيان برزيل را دو گروه مهاجر و بومي تشکيل مي‌دهند که شمار شيعيان مهاجر بيش از بوميان است. متأسفانه با وجود وسعت و جمعيت بالاي کشور برزيل، اکنون طلبه برزيلي در ايران و يا اين کشور بسيار کم است و تعداد آنها از تعداد انگشتان دست تجاوز نمي‌کند. از سوي دیگر شيعيان مهاجر نيز که جمعيت بيشتري نسبت به بوميان دارند، دچار نوعي بحران هويت هستند.
2ـ6. تأسيس صندوق خيريه کمک به شيعيان ساير کشورهاي منطقه
فقر و تنگدستي از آسيب‌هاي اجتماعي است که از ديرباز گريبانگير بسياري از شيعيان کشورهاي گوناگون بوده است. کمک به شيعيان ساير کشورهاي منطقه امریکاي لاتين توسط شيعيان متمول کشورهايي همچون برزيل، راهکار مناسبی در جهت حمايت از شيعيان آسيب‌پذير است. آقاي سهيل اسعد در اين‌باره مي‌گويد:
لبناني‌ها در برزيل بسيار ثروتمندند، اما در آرژانتين اکثراً فقيرند و حتي گروه‌هاي رقيب و دشمنان با پول زياد، بعضي از جوان‌هاي شيعه را جذب مي‌کنند. 
بنابراين مبارزه با اين‌گونه آسيب‌هاي اجتماعي راهبردي در ارتقای وضعيت شيعيان مؤثر خواهد بود. يکي از راهبردهاي مؤثر در این زمینه ايجاد صندوق خيريه با مشارکت خيران ثروتمند کشور برزيل به منظور حمايت از ساير هم‌مذهبان خود در منطقه امریکاي لاتين است. طرح آزمایشی اين مهم را مي‌توان با استفاده از ظرفيت مناسب تجار ثروتمند عرب‌تبار مقيم در برزيل آغاز کرد. بدين‌سان با رصد و توجيه افراد خيّر و همچنين تعيين ساختار هيأت امنا و پایوران، به تدریج بر قابليت صندوق در ارائه خدمات به شيعيان اين کشور و حتي منطقه امریکاي لاتين افزوده خواهد شد.
3ـ6. تقويت وحدت بين شيعيان
راهبرد اختلاف بين مسلمانان از ديرباز در دستور کار دشمنان قرار داشته است. طرح تفرقه‌افکني بين آنها از سوي دشمن ـ که طرح آن در پي ناکامي‌هاي متعددي تنظيم شده است ـ دشمن را از برخورد مستقيم با مسلمانان و به‌ويژه شيعيان خارج مي‌کند. مستکبران که هميشه از اتحاد بين مسلمانان هراس داشته‌اند، از راه‌های گوناگون سعي در پاره نمودن رشته اتحاد آنان دارند. ازاين‌رو «وحدت اسلامي» از جمله اصلي‌ترين و بنيادي‌ترين موضوعات در انديشه سياسي و فرهنگي رهبر معظم انقلاب اسلامي است.
تمرکز و اتحاد شيعيان در برزيل و همچنين حضور و اجراي برنامه‌هاي ديني در مراکز و مساجد شيعه برزيل توسط لبناني‌ها، ايراني‌ها و مستبصران در کنار يکديگر، دشمنان را بر آن داشته است که با ايجاد اختلاف ميان اين همدلي، راه را براي ضربه زدن هموار سازند. ازاين‌رو راهبرد اتحاد و استمرار وحدت بين شيعيان امري بسيار مهم به‌شمار می‌رود. در اين ميان اقدام حوزة علميه قم در تقويت اتحاد بين شيعيان، حضور طلاب و مبلّغان ايراني در مراکز و مساجد عرب‌تبارها و اظهار برادري در قول و عمل، عملی رهگشا در اين زمینه است. همچنين اقدامات بسياري از طلاب اعزامي، همچون حجت‌‌الاسلام والمسلمين سيدمحمدتقي طباطبائي تبريزي با جذب بودجه از سوي جمهوري اسلامي ايران در گرد هم آوردن شيعيان در مساجد و يا مراکز اسلامي نقش مهمي داشته‌ است. روشن است که کنار هم بودن شيعيان، آن ‌هم در مساجد، محور مهمي در ايجاد وحدت است.
4ـ6. تشکيل تشکلی براي تضعيف فعاليت تکفيري‌ها
امروزه يکي از عوامل مهم فتنه‌انگيزي در جهان اسلام، جريان‌هاي تکفيري هستند که آسيب‌ زيادي به اسلام وارد کرده‌اند، به‌گونه‌اي‌که در عصر حاضر، جهان اسلام بيش از هر زمان ديگري از فتنه تکفير رنج مي‌برد. پديده «تکفير» که در رکاب اسلام‌هراسي معنا مي‌يابد، توطئه جهان استکبار به منظور ارائه چهره‌اي خشونت‌طلب و انحصارگرا از اسلام بوده که امروزه به يک تفنن براي اين جريان‌ها تبديل شده است.
موج اسلام‌هراسي که توسط جريان‌هاي تکفيري تشديد گرديده، مناطق دوردست کره زمين، همچون برزيل را نيز تحت تأثير قرار داده است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي، شاهد گسترش روزافزون اسلام‌‌گرايي در برزيل هستيم. اين اقبال که مرهون تعاليم و آموزه‌هاي اسلام ناب (تشيع) است، کينه و حقد دشمنان اسلام را دوچندان کرده است. ازاين‌رو دشمن با استفاده از جريان‌هاي تکفيري سعي در مخدوش ساختن چهره شيعيان نزد افکار عمومي و به انزوا کشاندن آنها دارد. آنان که سهم عمده‌اي از رسانه‌هاي جمعي را در اختيار دارند، با تبليغات منفي، سياه‌نمایي و ارائه قرائت تکفيري از اسلام، همواره چالشي جدي در روند گسترش اسلام ناب در اين منطقه به وجود آورده‌اند.
تشکيل انجمن و اتحاد بين نمايندگان مراکز و مساجد شيعي در خنثا‌سازي توطئه‌هاي سلفي‌ها که ريشه در عربستان سعودي دارند، در این زمینه بسيار مهم است.
نتيجه‌گيري
انقلاب اسلامي ايران برآمده از راهبري مراجع و رهبري امام خميني است. ازاين‌رو نقش حوزة علميه قم به‌مثابه مبدأ پخش اين حرکت تمدن‌ساز، بسيار مهم و اساسي است. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، حوزة علمیه در ابعاد گوناگون فرهنگي و اجتماعي و در عرصه‌هاي ملي و فراملي خدمات فراوانی داشته است. برزيل از جمله کشورهايي است که مقصد پخش اين خدمات بوده و شيعيان مهاجر عرب‌تبار و مستبصران از خدمات آن، همچون آشنايي با معارف اسلام ناب شيعي، نفي استکبار، و به‌کارگيري سبک زندگي اسلامي بهره برده‌اند.
مجاري پخش نيز از طريق اعزام مبلّغ، ترجمه متون ديني به زبان پرتغالي، حمايت و رايزني براي تأسيس مساجد، مراکز و مدارس اسلامي، برگزاري راهپيمايي اربعين از برزيل تا عراق براي شيعيان و محبان اهل‌بيت، حضور مبلّغان در دانشگاه‌ها و مدارس به منظور تبليغ اسلام، برگزاري نشست‌ها و جلسات برای تقريب اديان و همچنين تبيين و ايجاد وحدت ميان شيعه و سني است. اين فعاليت‌هاي طلاب اعزامي و نهادهاي حوزوي و يا مرتبط با آن مستقيم و غير‌مستقيم در زمره خدمات اجتماعي ـ فرهنگي حوزة علميه قم به‌شمار مي‌آيد. امروزه مساجد و مراکز فرهنگي متعدد شيعي در نقاط راهبردی اين کشور در حال فعاليت هستند و شيعيان علاقه‌مند برزيلي از اين خدمات بهره مي‌برند.
لازم به ذکر است که با وجود وسعت زياد اين کشور، نياز به مساجد، مراکز فرهنگي و کارشناس ديني زباندان و متخصص مشهود است. اميد است با توجه به منابع محدود حوزة علميه قم، ساير نهادها نيز حمايت کنند و به اين عرصه مهم وارد شوند تا حوزه با ظرفيت بيشتر در اين مسير مقدس گام بردارد.