سال نوزدهم، شماره دوم، پياپي 53، پاييز و زمستان 1401، ص 73 ـ 92

سيدمحسن شريفي/ استاديار گروه معارف دانشگاه قم     sharifi55530@gmail.com
دريافت: 29/06/1401 ـ پذيرش: 25/11/1401

چکيده
معرفي کامل‌ و بهتر دوره خلافت اميرمؤمنان علي(ع) مستلزم افزايش آگاهي‌هاي ما از جريان‌هاي اين زمان و گونه‌شناسي آنهاست. در اين دوره، براي نخستين ‌بار در اسلام، جريان‌هاي ديني گوناگون در کنار هم ظهور يافتند و جامعه اسلامي عرصه‌اي براي تقابل اين جريان‌هاي فکري و فرهنگي گرديد. در اين پژوهش پس از بيان مباني نظري، فرضيه اين بحث ارائه شده، سپس جريان فکري و فرهنگي «قاعدين» معرفي و به دقت توصيف ‌شده است. گونه‌شناسي جريان‌ «قاعدين» در اين تحقيق بر پايه شيوه «استقراي تاريخي» استوار بوده و تلاش شده است تمام ابعاد اين جريان و تأثيرگذاري آن بر مقوله اطاعت‌پذيري از اميرمؤمنان(ع) شناسايي و بيان شود. جريان‌شناسي قاعدين مبتني بر مسائل پديدآمده در جامعه دوران حکومت امام علي(ع)، رسالت اصلي اين تحقيق است و سعي ‌شده تا با شناخت بنيان‌هاي فکري، ريشه‌ها و پيامدهاي ظهور قاعدين، به تأثيرهاي آنان در اين دوران توجه شود و تصويري روشن از چگونگي ظهور و پيامدهاي آنان ارائه گردد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد جريان‌ «قاعدين» ريشه در تفکرات افرادي همچون ابن‌‌مسعود و شاگردانش دارد و قراء نيز در گسترش انديشه و مباني قاعدين نقش‌آفرين بودند. افزون بر اين، نظام قبيله‌اي عرب و جنگ و کشتار ميان مسلمانان نيز بر ترويج قاعدي‌گري بسيار تأثيرگذار بود و نتيجه گسترش تفکر قاعدين ترويج اطاعت‌گريزي در جامعه اسلامي اين دوره بود.

کليد‌واژه‌ها: تفکر قاعدين، جريان‌شناسي، تأثيرگذاري، حکومت علوي، اميرمؤمنان علي(ع).