, Volume 1, Issue 3, No 3, Year 2025 , Pages 81-128
مسلمانان صدر اسلام و اندیشه هاى اسرائیلى (پذیرش و انکار)
Writers:
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :مسلمانان صدر اسلام و اندیشه هاى اسرائیلى (پذیرش و انکار)
Abstract:
بى اعتنایى عربِ پیش از اسلام به خواندن و نوشتن، نخستین عامل وابستگى فکرى آنان به اهل کتاب بود که به تدریج باعث سلطه فرهنگى یهود و نصارا بر آن ها شد. اهتمام اهل کتاب به قصص و داستان سرایى و حرص مسلمانان در شنیدن افسانه هاى ساخته یهود و ساده لوحى برخى راویان حدیث نسبت به نو مسلمانان اهل کتاب نیز مزید بر علّت شد و زمینه هاى وابستگى فکرى بیشتر و نفوذ اندیشه هاى اسرائیلى در میان مسلمانان را فراهم ساخت. با تلاش رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در استقلال فکرى عرب هاى مسلمان و نهى آن حضرت از مراجعه به اهل کتاب، برخى مسلمانان نسبت به آن ها علاقه نشان دادند و خلفاى نخستین نیز میدان را براى نومسلمانان اهل کتاب باز گذاشتند. امویان هم براى مشروعیت بخشیدن به قدرت خویش، از اندیشه هاى اسرائیلى بیشترین بهره را بردند. امامان شیعه(علیهم السلام) با طرح اندیشه هاى خالص اسلامى و ارائه معیارهاى صحیح براى تمیز روایات صحیح از سقیم، با مبلّغانِ افکار اسرائیلى به مبارزه برخاستند. نوشتار حاضر به منظور ارائه شناخت از زمینه هاى نفوذ اندیشه هاى اسرائیلى در میان مسلمانانِ سده نخست اسلامى و پیامدهاى آن و نیز واکنش امامان شیعه و برخى صحابه و تابعین در برابر آن اندیشه ها، به بررسى این مسئله پرداخته است.
References:
- 1. ابن ابى الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، دار احیاء الکتب العربیه، [بى تا].
- 2. ابن ابى شیبه کوفى، عبد الله بن محمد، المصنف فى الاحادیث و الاثار، تحقیق سعید محمد لحّام، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1409ق.
- 3. ابن اثیر، عزّ الدین، اسد الغابه فى معرفه الصحابه، بیروت، دار الفکر، 1409 ق.
- 4. ابن اعثم الکوفى، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت، دار الاضواء، 1411 ق.
- 5. ابن انس، مالک، کتاب الموطأ، تحقیق محمد فؤاد عبد الباقى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1406 ق.
- 6. ابن حجر عسقلانى، احمد، الاصابه فى تمییز الصحابه، بیروت، مؤسسه الرساله، [بى تا].
- 7. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، تهذیب التهذیب، بیروت، دار الفکر، 1404ق.
- 8. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، فتح البارى شرح صحیح البخارى، چاپ دوم: بیروت، دار المعرفة، [بى تا].
- 9. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، لسان المیزان، چاپ دوم: بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، 1390ق.
- 10. ابن حنبل، احمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، [بى تا].
- 11. ابن خلدون، عبد الرحمن، تاریخ ابن خلدون، بیروت، مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، [بى تا].
- 12. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادى، چاپ پنجم: تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1366.
- 13. ابن داوود، حسن بن على، رجال ابن داوود، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.
- 14. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبرى، بیروت، دار صادر، [بى تا].
- 15. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1410 ق.
- 16. ابن شهرآشوب، محمد بن على، مناقب آل ابى طالب، نجف، مطبعة الحیدریه، 1376 ق.
- 17. ابن عساکر، على بن الحسن، تاریخ دمشق الکبیر، تحقیق على عاشور الجنوبى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1421 ق.
- 18. ابن فهد حلّى، المهذب البارع، تحقیق الشیخ مجتبى عراقى، قم، جامعة المدرسین،1411ق.
- 19. ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروة عکاشه، قم، منشورات الشریف الرضى، 1415ق.
- 20. ابن قتیبه، محمد بن مسلم، الشعر و الشعراء، لیدن، [بى نا]، 1902 م.
- 21. ابن کثیر، اسماعیل، البدایه و النهایه، تحقیق على شیرى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1408ق.
- 22. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، تفسیر ابن کثیر، بیروت، دار المعرفة، 1412 ق.
- 23. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، تفسیر القرآن الکریم، با اشراف خلیل میس، بیروت، دار القلم، [بى تا].
- 24. ابن هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا و غیره، بیروت، داراحیاء التراث العربى، 1413 ق.
- 25. ابوریه، محمود، اضواء على السنة المحمدیه، [بى جا[، دار الکتاب الاسلامى، ]بى تا].
- 26. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، شیخ المضیره ابوهریره، قم، دار الذخائر، 1368.
- 27. ابوشهبه، محمد بن محمد، الاسرائیلیات و الموضوعات فى کتب التفسیر، بیروت، دار الجیل، 1413ق / 1991م.
- 28. احمدى میانجى، على، مکاتیب الرسول،[ بى جا]، دار الحدیث، 1419 ق.
- 29. ـــــــــــــــــــــــــــــ ، مواقف الشیعة، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1416 ق.
- 30. الاربلى، على بن عیسى، کشف الغمه فى معرفة الائمه، بیروت، دارالاضواء، 1405ق/1985 م.
- 31. الاصفهانى، ابو نعیم، معرفه الصحابه، تحقیق عادل بن یوسف عزازى، بیروت، دار الوطن، 1419ق.
- 32. الشریف رضى، خصائص الائمه، تحقیق محمد هادى الامینى، مشهد، آستانة الرضویة المقدسه، 1406 ق. اللحّام، چاپ اول: بیروت، دار الفکر، 1409 ق.
- 33. امین، احمد، ضحى الاسلام، چاپ دهم: قاهره، [بى نا، بى تا].
- 34. امینى، عبد الحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربى، 1397 ق.
- 35. بخارى، محمد بن اسماعیل، صحیح البخارى، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.
- 36. بغدادى، محمد بن حبیب، المحبر (نسخه خطى)، CD المعجم، نسخه سوّم، 1379.
- 37. بلاذرى، احمد بن یحیى، انساب الاشراف، ترجمة امیر المؤمنین(علیه السلام)، تحقیق محمد باقر محمودى، قم، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیه، 1416 ق.
- 38. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، فتوح البلدان، وضع حواشیه عبد القادر محمد على، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، 1420 ق/2000 م.
- 39. بلاغى، محمد جواد، الهدى الى دین المصطفى، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، 1405 ق.
- 40. بیهقى، احمد بن حسین، السنن الکبرى، بیروت، دار الفکر، [بى تا].
- 41. پیشوایى، مهدى، «راه هاى نفوذ اسرائیلیات در تاریخ اسلام» پیام حوزه، شماره 13، سال 1376.
- 42. تسترى، محمد تقى، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1410 ق.
- 43. جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قاهره، مکتبة الخانجى، 1380 ق/1960 م.
- 44. جزایرى، سید نعمت الله، قصص الانبیاء، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى، 1404 ق.
- 45. جعفریان، رسول، پیش درآمدى بر شناخت تاریخ اسلام، قم، مؤسسه در راه حقّ، 1364.
- 46. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، تاریخ خلفا، قم، انتشارات دلیل، 1380.
- 47. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، قصه خوانان در تاریخ اسلام و ایران، [بى جا]، انتشارات دلیل، 1378.
- 48. جواد على، المفصل فى تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دار العلم للملایین ـ بغداد، مکتبة النهضة، 1978 م.
- 49. حاکم نیشابورى، محمد بن محمد، المستدرک، تحقیق یوسف مرعشلى، بیروت، دار المعرفه، 1406 ق.
- 50. حسنى، هاشم معروف، دراسات فى الحدیث و المحدثین، بیروت، دارالتعارف، 1389 ق.
- 51. حلّى، علاّمة، تذکرة الفقهاء، [بى جا]، مکتبة الرضویه لاحیاء التراث الجعفریه.
- 52. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، منتهى الطلب، مقابله حسن پیشنماز، تبریز، حاج احمد، 1333.
- 53. حلّى، محقق، المعتبر فى شرح المختصر، تحقیق لجنة التحقیق باشراف الشیخ ناصر مکارم، قم، مؤسسة سیّد الشهداء، 1364ش.
- 54. حموى، یاقوت بن عبد الله، معجم الادباء، بیروت، دار احیاء التراث العربى، [بى تا].
- 55. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، معجم البلدان، تحقیق فریق عبدالعزیز جندى، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1411 ق/1990م.
- 56. خزائلى، محمد، اعلام قرآن، چاپ سوم: تهران، امیر کبیر، 1355.
- 57. خلیفه، حاجى، کشف الظنون عن اسامى الکتب و الفنون، بیروت، دار احیاء التراث العربى، [بى تا].
- 58. خوئى، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، [بى جا]، 1413 ق.
- 59. دائرة المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادى و دیگران، تهران نشر شهید سعید محبّى، 1380.
- 60. دارمى، عبد الله بن بهرام، سنن الدارمى، دمشق، مطبعه الاعتدال، [بى تا].
- 61. دیارى، محمدتقى، پژوهشى در باب اسرائیلیات در تفاسیر قرآن، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردى، 1379.
- 62. ذهبى، شمس الدین، تذکرة الحفاظ، عربستان سعودى، مکتبة الحرم المکّى، [بى تا].
- 63. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الاناووط و على ابو زید، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413 ق.
- 64. ــــــــــــــــــــــــــــــ ، میزان الاعتدال، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دار المعرفة، [بى تا].
- 65. ذهبى، محمد حسین، الاسرائیلیات فى التفسیر و الحدیث، چاپ چهارم: قاهره، مکتبة وهبه، 1411هـ.ق / 1990 م.
- 66. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، قاهره، دارالمنار، 1374.
- 67. زرکلى، خیر الدین، الاعلام، بیروت، دار العلم للملایین، 1989 م.
- 68. سوسه، احمد، العرب و الیهود فى التاریخ، چاپ دوم: دمشق، العربى للاعلان و الطباعة و النشر، [بى تا].
- 69. سیوطى، جلال الدین، الدرّ المنثور، جده، دار المعرفه، 1365 ق.
- 70. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، لباب النقول فى اسباب النزول، تصحیح احمد عبد الشافى، بیروت، دار الکتب العلمیه، [بى تا].
- 71. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، الجامع الصغیر، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.
- 72. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، الدیباج على صحیح مسلم، تحقیق ابى اسحاق حوینى اثرى، المملکة العربیه السعودیه، دار ابن عفان، 1416ق.
- 73. شافعى، محمد بن ادریس، کتاب الامّ، بیروت، دار الفکر، 1403 ق.
- 74. شامى، محمد بن یوسف، سبل الهدى و الرشاد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414 ق.
- 75. شرف الدین الموسوى، سید عبد الحسین، اجوبة مسائل جار الله، صیدا، مطبعة العرفان، 1373ق.
- 76. شریف رضى، خصائص الائمه، تحقیق محمد هادى امینى، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوى، 1406ق.
- 77. شهرستانى، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، تحقیق محمد سید کیلانى، بیروت، دار المعرفه، 1395 ق/1975 م.
- 78. صدوق، محمد بن على، الخصال، تحقیق على اکبر غفارى، قم، جامعه مدرسین، [بى تا].
- 79. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، علل الشرایع، قم، مکتبة الداورى، [بى تا].
- 80. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، عیون اخبار الرضا، تحقیق حسین اعلمى، بیروت، مؤسسه الاعلمى للمطبوعات، 1404 ق.
- 81. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق على اکبر الغفارى، قم، جامعه مدرسین، 1405 ق.
- 82. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبرى، تحقیق میرزامحسن کوچه باغى، تهران، مؤسسه الاعلمى، 1404 ق/1362 .
- 83. صنعانى، عبد الرزاق بن همام، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن اعظمى، [بى جا[، المجلس العلمى، ]بى تا].
- 84. ضیف، شوقى، العصر الجاهلى، مصر، دار المعارف، [بى تا].
- 85. طائى، نجاح، نظریات الخلفتین، بیروت، مطبعة الهدى، 1418 ق.
- 86. طباطبائى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، مؤسسه النشر الاسلامى، 1402 ق.
- 87. طبرانى، سلیمان بن احمد، مسند الشامیین، تحقیق حمدى عبد المجید السلفى، بیروت، مؤسسة الرساله، 1417 ق.
- 88. طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الطبرى، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، [بى تا].
- 89. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، جامع البیان عن تأویل آى القرآن، بیروت، دار الفکر، 1419 ق/1999 م.
- 90. طوسى، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق میرداماد و دیگران، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1404 ق.
- 91. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الخلاف، تحقیق سید على الخراسانى و دیگران، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1417 ق.
- 92. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، رجال الطوسى، نجف، انتشارات حیدریه، 1381 ق.
- 93. عاملى، حرّ، تفصیل وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، 1414 ق.
- 94. عاملى، زین الدین بن على عاملى (شهید ثانى)، مسکن الفؤاد، قم، انتشارات بصیرتى، [بى تا].
- 95. عاملى، سید جعفر مرتضى، «اسرائیلیات در تاریخ طبرى»، کیهان اندیشه، شماره 25.
- 96. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الصحیح من سیرة النبى الاعظم، بیروت، دار الهادى، 1415 ق.
- 97. عبد الملک، بطرس و دیگران، قاموس الکتاب المقدس، چاپ دهم: قاهرة، دار الثقافة، 1995 م.
- 98. عسکرى، سید مرتضى، معالم المدرستین، تهران، مؤسسه بعثت، 1412 ق.
- 99. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، مقدمة مرآة العقول، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1404 ق/ 1363 ش.
- 100. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشى، تحقیق سید هاشم رسولى محلاتى، تهران، چاپخانه علمیه تهران، 1380 ق.
- 101. فاخورى، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربى، ترجمه عبد المحمد آیتى، تهران، توس، 1368.
- 102. فلوتن، فان، السیادة العربیه و الشیعه و الاسرائیلیات فى عهد بنى امیه، ترجمه حسن ابراهیم حسن و محمد زکى ابراهیم، القاهره، مکتبة النهضه المصریه، 1965 م.
- 103. فیض کاشانى، مولى محسن، تفسیر الصافى، تحقیق حسین الاعلمى، تهران، مکتبة الصدر، 1416 ق.
- 104. قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، [بى تا].
- 105. قمى، على بن ابرهیم، تفسیر القمى، تصحیح سید طیب الجزائرى، قم، مؤسسه دار الکتاب، 1404 ق.
- 106. کتاب مقدس، ترجمه تفسیرى، [بى جا]، انجمن بین المللى کتاب مقدس، 1995 م.
- 107. کتانى، محمد عبد الحىّ، نظام الحکومه النبویه المسمى التراتیب الاداریه، تحقیق عبد الله الخالدى، بیروت، شرکة دار الارقم بن ابى الارقم، [بى تا].
- 108. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافى، تحقیق على اکبر الغفارى، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1388ق.
- 109. کورانى، على، تدوین القرآن، قم، دار القرآن، [بى تا].
- 110. مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404 ق.
- 111. محمد قاسمى، حمید، اسرائیلیات و تأثیر آن بر داستان هاى انبیاء در تفاسیر قرآن، تهران، انتشارات صدا و سیما، 1380.
- 112. مزى، ابوالحجاج یوسف، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1405 ق.
- 113. مسعودى، على بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل صاوى، [بى تا].
- 114. مفید، محمدبن محمدبن النعمان، الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد، قم، مؤسسه آل البیت، 1413 ق.
- 115. مقریزى، تقى الدین احمد بن على، النزاع و التخاصم فیما بین بنى امیه و بنى هاشم، تحقیق حسین مونس، قم، انتشارات شریف رضى، 1412 ق.
- 116. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ ، امتاع الاسماع بما للرسول من الابناء والاموال والحفدة والمتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1240 ق / 1999 م.
- 117. نمازى شاهرودى، على، مستدرک سفینة البحار، تحقیق حسن النمازى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، 1419 ق.
- 118. نورى، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسة آل البیت(علیه السلام)، 1408 ق.
- 119. نیسابورى، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، [بى تا].
- 120. وائلى، احمد، هویة التشیع، بیروت، دار الصفوة، 1414 ق/ 1994 م.
- 121. وجدى، محمد فرید، دائرة المعارف القرن الرابع عشر، القاهرة، [بى نا]، 1937 م.
- 122. هندى، على متقى، کنز العمال، تحقیق بکرى حیانى و صفوة السقا، بیروت، مؤسسة الرساله، [بى تا].
- 123. یعقوبى، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر، [بى تا].
- 124. ـــــــــــــــــــــــــــــــ ، تاریخ یعقوبى، ترجمه محمد ابراهیم آیتى، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Gholami Dahaghi, Ali.(2025) مسلمانان صدر اسلام و اندیشه هاى اسرائیلى (پذیرش و انکار). , 1(3), 81-128
Ali Gholami Dahaghi."مسلمانان صدر اسلام و اندیشه هاى اسرائیلى (پذیرش و انکار)". , 1, 3, 2025, 81-128
Gholami Dahaghi, A.(2025) 'مسلمانان صدر اسلام و اندیشه هاى اسرائیلى (پذیرش و انکار)', , 1(3), pp. 81-128
