, Volume 1, Issue 4, No 4, Year 2025 , Pages 135-169

    مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1)

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Mohammad mohsen Tabasi / دکتری شیعه شناسی / m.tabasi110@yahoo.com
    Pages: 135-169
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1)
    Abstract: 
    سعدبن ابى وقاص (از تیره قرشى بنى زهره) از سابقین در اسلام در مکه و از اصحاب نامدار پیامبر اسلام به شمار مى رود. او در عصر حکومت خلفاء از سرداران قادسیه و نهاوند و یکى از اعضاى شوراى شش نفره خلافت بود. درباره سعد و شخصیت و موضع گیرى هاى او تاکنون پژوهش مستقلى صورت نگرفته مجمل وگذرا از سعد یاد شده است. بدین گونه چهره واقعى او در لابه لاى کتب تاریخى پنهان مانده است. از این رو وقتى که با منابع تاریخى مراجعه مى کنیم با نقاط تیره و تاریک بسیارى در زندگانى سعد روبه رو مى شویم که موقعیت او را مخدوش مى سازد، اما ناگفته مانده است. مهم ترین نقطه ضعف سعد «حب ثروت و خلافت» بوده است. این حب خلافت به گونه اى بوده که وى را به رقابت شدید براى به دست گرفتن خلافت واداشت و در این زمینه بیشترین اصطکاک را با امیرمؤمنان(علیه السلام) داشته که مهم ترین آن در عدم بیعت و همکارى با امام و قرار گرفتن در صف مقدم «قاعدین» جلوه نمود. در این نوشتار مواضع، انگیزه و روش هاى مقابله سعد با امیرمؤمنان على(علیه السلام) با تکیه بر منابع مهم تاریخ مورد بررسى قرار مى گیرد. موضع گیرى منفى سعد در برابر امیرمؤمنان(علیه السلام)، بهویژه این را امر ثابت مى کند. که برخلاف ادعاى طرفداران نظریه «عدالت صحابه» که پژوهشگران این عرصه را متهم به سیاه نمایى و تصویر تیره روابط بین خلفا مى کنند ، روابط صحابه با هم، عموماً صمیمى نبوده و در میان آن ها کدورت ها و تیره گى هایى وجود داشته است، و این، حداقل و در خوش بینانه ترین گزینه ناشى از ناخالصى هاى برخى از آن ها مانند سعد بوده است.
    References: 
    • 1 ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغة، چاپ دوم: بیروت، داراحیاء الکتب العربیة، 1385ق.
    • 2 ابن ابى شیبه، المصنف، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1409ق.
    • 3 ابن اعثم کوفى، ابومحمد، الفتوح، چاپ اول: بیروت، دارالأضواء، 1411ق.
    • 4 ابن الاثیر، عزالدین، الکامل فى التاریخ، چاپ اول: بیروت، دارالإحیاء التراث العربى، 1408ق.
    • 5 ابن الاثیر، عزالدین، اسد الغایة فى معرفة الصحابه، تهران، مکتبة الاسلامیه، ]بى تا[.
    • 6 ابن جوزى ابوالفرج، المنتظم، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    • 7 ابن حجر عسقلانى، الاصابة فى تمییز الصحابه، چاپ اول: بیروت، دارصادر، 1328ق.
    • 8 ، المطالب العالیه، چاپ اول: بیروت، دارالمعرفة، 1414ق.
    • 9 ، تقریب التهذیب، چاپ دوم: بیروت، دارالفکر، 1395ق.
    • 10 ، فتح البارى فى شرح صحیح البخارى، چاپ اول: قاهره، دارالریان للتراث، 1407ق.
    • 11 ابن حجر هیتمى، الصواعق المحرقه، چاپ اول: مصر، مکتبة القاهره، 1415ق.
    • 12 ابن حزم اندلسى، المحلى، چاپ اول: بیروت، دارالافاق الجدیده، بى تا.
    • 13 ابن خلدون، عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتى، چاپ دوم: تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، 1375.
    • 14 ابن سعد، محمد، الطبقات الکبرى، چاپ اول: بیروت، دارصادر، 1418ق.
    • 15 ابن شبّة، تاریخ المدینة المنوره، چاپ اول: مدینة المنوره، 1413ق.
    • 16 ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى طالب، چاپ دوم: بیروت، دارالأضواء، 1412ق.
    • 17 ابن عبدالبرقرطبى، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    • 18 ابن عبد ربه اندلسى، العقد الفرید، چاپ سوم: بیروت، دارالکتاب العربى، 1384ق.
    • 19 ابن عساکر، تاریخ دمشق، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1419ق.
    • 20 ابن قتیبه دینورى، الإمامة و السیاسه، چاپ اول: قم، انتشارات شریف رضى، 1363.
    • 21 ، المعارف، چاپ اول: قم، انتشارات شریف رضى، 1415ق.
    • 22 ، عیون الاخبار، چاپ اول: قم، انتشارات شریف رضى، 1415ق.
    • 23 ابن قولویه قمى، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومى، چاپ اول: قم، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417ق.
    • 24 ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمر، جامع المسانید و السنن، عبدالمعطى امین قلعجى، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
    • 25 ابن کثیر دمشقى، البدایة و النهایه، چاپ پنجم: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1409ق.
    • 26 ابن میثم بحرانى، اختیار مصباح السالکین، تحقیق محمد هادى امینى، چاپ اول: مشهد، انتشارات آستانه قدس رضوى، 1408ق.
    • 27 ابن هشام، السیرة النبویه، چاپ اول: بیروت، داراحیاء التراث العربى، ]بى تا[.
    • 28 احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، چاپ اول: بیروت، دار صادر، بى تا.
    • 29 اردبیلى، مقدس، حدیقة الشیعه، تصحیح صادق حسن زاده، چاپ دوم: قم، انصاریان، 1378.
    • 30 بخارى، محمدبن اسماعیل، صحیح بخارى، چاپ اول: بیروت، دارالمعرفه، ]بى تا[.
    • 31 بردى اتابکى، جمال الدین، النجوم الزاهره، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
    • 32 بکرى اندلسى، عبدالله بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1418ق.
    • 33 بلاذرى، احمد بن یحیى، أنساب الأشراف، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1417ق.
    • 34 بلخى، احمد بن سهل، کتاب البدء و التاریخ، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
    • 35 ترمذى، جامع الصحیح، چاپ اول: بیروت، داراحیاء التراث العربى، ]بى تا[.
    • 36 تسترى، محمدتقى، نهج الصباغة فى شرح نهج البلاغه، چاپ اول: تهران، امیرکبیر، 1418ق.
    • 37 ، قاموس الرجال، چاپ دوم: قم، جامعه مدرسین، 1410ق.
    • 38 تفتازانى، سعد الدین، شرح المقاصد، چاپ اول: قم، انتشارات شریف رضى، 1409ق.
    • 39 جعفرى، محمدتقى، شرح نهج البلاغه، چاپ چهارم: تهران، نشر و فرهنگ اسلامى، 1370.
    • 40 جعفرى، محمد مهدى، پرتویى از نهج البلاغه، چاپ اول: تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1372.
    • 41 جوهرى، احمد بن عبدالعزیز بصرى بغدادى، السقیفة و فدک، تحقیق محمد هادى امینى، تهران، مکتبة نینوا، ]بى تا[.
    • 42 حاکم نیشابورى، المستدرک على الصحیحین، همراه حاشیه ذهبى، چاپ دوم: بیروت، دارالمعرفه، ]بى تا[.
    • 43 حسین بن مؤدب، نسخه خطى نهج البلاغه، چاپ اول: قم، مکتبة المرعشى، 1406ق.
    • 44 خطیب، عبدالزهراء حسینى، مصادر نهج البلاغه و اسانیده، چاپ سوم: بیروت، دارالأضواء، 1405ق.
    • 45 خطیب بغدادى، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ]بى تا[.
    • 46 خوئى، میزرا حبیب الله، منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغه، چاپ چهارم: قم، دارالهجرة، ]بى تا[.
    • 47 خیاط عصفرى، ابوعمر، تاریخ خلیفة بن خیاط، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    • 48 دخیل، على محمد على، شرح نهج البلاغه، چاپ اول: بیروت، دارالمرتضى، 1406ق.
    • 49 دشتى، محمد و کاظم محمدى، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، چاپ هفدهم: قم، جامعه مدرسین، 1378.
    • 50 دمیرى، حیاة الحیوان الکبرى، چاپ اول: تهران، انتشارات ناصرخسرو، ]بى تا[.
    • 51 دوادارى،ابى بکر بن عبدالله، کنز الدرر و جامعه الغرر، چاپ اول: قاهره، 1402ق.
    • 52 ذهبى، شمس الدین، تاریخ الاسلام، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.
    • 53 ، سیراعلام النبلاء، چاپ یازدهم، بیروت، مؤسسة الرساله، 1417ق.
    • 54 راوندى، قطب الدین، منهاج البراعة فى شرح نهج البلاغه، چاپ اول: قم، مکتبة مرعشى نجفى، 1406ق.
    • 55 سبط ابن جوزى، تذکرة الخواص، چاپ اول: بیروت، مؤسسة اهل البیت، 1401ق.
    • 56 سرخسى، على بن ناصر، اعلام نهج البلاغه، تحقیق شیخ عزیز الله عطاردى، چاپ اول: تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1415ق.
    • 57 سلیم بن قیس هلالى، تحقیق محمد باقر انصارى، چاپ دوم: قم، نشر الهادى، 1416ق.
    • 58 سماوى، محمد بن طاهر، ابصار العین، تحقیق محمد جعفر طبسى، چاپ اول: قم، انتشارات سپاه 1377.
    • 59 سیوطى، جلال الدین عبدالرحمن، تاریخ الخلفاء، تحقیق رحاب خضر عطاوى، چاپ اول: بیروت، ناشر مؤسسه عزالدین، 1412ق.
    • 60 صدوق، شیخ، الامالى، چاپ پنجم: بیروت، مؤسسه اعلمى، 1410ق.
    • 61 ، علل الشرائع، چاپ اول: قم، مکتبة الداورى، 1385ق.
    • 62 ، معانى الاخبار، تصحیح على اکبر غفارى، چاپ چهارم: قم، مؤسسه نشر اسلامى، 1418ق.
    • 63 صوفى تبریزى، ملاعبدالباقى، منهاج الولایة فى شرح نهج البلاغه، تحقیق و تصحیح حبیب الله عظیمى، چاپ اول: تهران، ناشر دفتر میراث مکتوب، 1378.
    • 64 طبرسى، ابو على فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، چاپ اول: قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام)، 1417ق.
    • 65 طبرسى، ابى منصور احمد بن على بن ابى طالب، الاحتجاج، تحقیق شیخ ابراهیم بهادرى و محمد هادى، چاپ دوم: قم، دارالأسوه، 1416ق.
    • 66 طبرى، ابن جریر، تاریخ الامم و الملوک، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیة، 1408ق.
    • 67 طبسى، نجم الدین، الایام المکیة من عمر نهضة الحسینیه، چاپ اول: بیروت، دارالولاء، 1423ق.
    • 68 ، بررسى حدیث عشره مبشره، مرکز جهانى علوم اسلامى، مدرسه علمیه امام خمینى، قم، 1377.
    • 69 طوسى، شیخ ابوجعفر محمد بن الحسن، تلخیص الشافى، چاپ دوم: نجف اشرف، مطبعة الآداب، 1383ق.
    • 70 ، الامالى، چاپ اول: مؤسسه انوار الهدى، 1414ق.
    • 71 طهرانى، شیخ آقابزرگ، الذریعة الى تصانیف الشیعه، چاپ اول: تهران، نشر المکتبة الاسلامیه، 1387ق.
    • 72 عاملى، سیدجعفر مرتضى، الصحیح فى سیرة النبى الاعظم، چاپ چهارم: بیروت، دار السیره، 1415ق.
    • 73 عبده، محمد، شرح نهج البلاغه، چاپ اول: بیروت، الدار الاسلامیة، 1412ق.
    • 74 عینى، بدر الدین، عمدة القارى فى شرح صحیح بخارى، چاپ اول: بیروت، داراحیاء تراث العربى، ]بى تا[.
    • 75 فخر رازى، الشجرة المبارکة فى انساب الطالبیه، چاپ اول: قم، انتشارات آیت الله مرعشى نجفى، ]بى تا[.
    • 76 فیض کاشانى، الاصفى فى تفسیر القرآن، چاپ اول: قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1418ق.
    • 77 ، تفسیر الصافى، چاپ دوم: بیروت، مؤسسه الاعلمى، 1402ق.
    • 78 ، معادن الحکمة فى مکاتیب الائمه، چاپ اول: یزد، انتشارات مکتبة وزیرى، ]بى تا[.
    • 79 ، نوادر الأخبار، چاپ سوم: تهران، پژوهشگاه علوم اسلامى و مطالعات فرهنگى، 1375.
    • 80 قسطلانى، شهاب الدین، ارشاد السارى فى شرح صحیح بخارى، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1410ق.
    • 81 قمى، على بن ابراهیم بن هاشم، تفسیر القمى، چاپ دوم: قم، انتشارات علامه، 1387ق.
    • 82 قندوزى، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، چاپ اول: قم، دارالأسوة، 1416ق.
    • 83 کوفى اسدى، فضیل بن زبیر بن عمر بن درهم، تسمیة من قتل مع الحسین، مجلة تراثنا، شماره دوم سال اول، (1406) تحقیق سیدمحمدرضا حسینى جلالى.
    • 84 کیذرى بیقهى، قطب الدین، حدائق الحقائق فى شرح نهج البلاغه، تحقیق شیخ عزیز الله عطاردى، چاپ اول،: مشهد، انتشارات عطارد، 1375.
    • 85 مجلسى، محمدباقر، بحارالأنوار، چاپ دوم: بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
    • 86 ، جلاء العیون، چاپ دوم: قم، انتشارات سرور، 1374.
    • 87 ، شرح نهج البلاغه المقتطف من بحارالأنوار، چاپ اول: تهران، انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1408ق.
    • 88 محقق، شرح نهج البلاغه، تحقیق شیخ عزیزالله عطاردى، چاپ اول: مشهد، انتشارات عطارد، 1375.
    • 89 محمودى، محمدباقر، نهج السعادة فى مستدرک نهج البلاغه، چاپ اول: تهران، وزارت ارشاد اسلامى، 1418ق.
    • 90 ، ترتیب الامالى(ترتیب موضوعى امالى صدوق و مفید و طوسى)، چاپ اول: قم، مؤسسه معارف اسلامى، 1420ق.
    • 91 مسعودى، على بن حسین، مروج الذهب، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیة، ]بى تا[.
    • 92 مسلم بن حجاج قشیرى، ابوالحسینى، صحیح مسلم، چاپ اول: بیروت، دارالإحیاء التراث العربى، 1377ق.
    • 93 مغنیه، محمدجواد، فى ضلال نهج البلاغه، چاپ سوم: بیروت، دارالعلم للملایین، 1979م.
    • 94 مفید، شیخ، الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد، چاپ اول: بیروت، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1416ق.
    • 95 ، الجمل و النصرة لسید العترة، چاپ دوم: قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1416ق.
    • 96 مقرم، سیدعبدالرزاق موسوى، مقتل الحسین، چاپ پنجم: بیروت، دارالکتاب الاسلامى، 1399ق.
    • 97 مکارم شیرازى، ناصر و جمعى از نویسندگان، پیام امام، چاپ اول: قم، دارالکتب اسلامیة، 1375.
    • 98 منقرى، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، چاپ دوم: قم، مکتبة المرعشى النجفى، 1382ق.
    • 99 موسوى، عباس على، شرح نهج البلاغه، چاپ اول: بیروت، دارالرسول الاکرم، 1418ق.
    • 100 مولایى، عزت الله و محمدجعفر طبسى، الامام الحسین فى کربلا، چاپ اول: قم، انتشارات سپاه، 1423ق.
    • 101 میبدى یزدى، کمال الدین، شرح دیوان منسوب به امام على، چاپ دوم: تهران، انتشارات میراث مکتوب، 1379.
    • 102 نسائى، ابو عبدالرحمن احمد بن شعیب، خصائص امام على، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1414ق.
    • 103 نقوى، محمدتقى، مفتاح السعادة فى شرح نهج البلاغه، چاپ اول: تهران، مکتبة مصطفوى، ]بى تا[.
    • 104 نمازى شاهرودى، محمدعلى، مستدرکات علم رجال الحدیث، چاپ اول: تهران، انتشارات شفق، 1412ق.
    • 105 نورى، محمدحسین، مستدرک الوسائل، چاپ اول: قم، مؤسسة آل البیت، 1408ق.
    • 106 واقدى، محمدبن عمر، المغازى، چاپ سوم: بیروت، نشر عالم الکتب، 1404ق.
    • 107 هندى، حسام الدین، کنز العمال، چاپ پنجم: بیروت، مؤسسة الرساله، 1405ق.
    • 108 یعقوبى، احمد بن ابى، تاریخ یعقوبى، ترجمه ابراهیم آیتى، چاپ سوم: تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ]بى تا[.
    • 98 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tabasi, Mohammad mohsen.(2025) مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1) . , 1(4), 135-169

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad mohsen Tabasi."مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1) ". , 1, 4, 2025, 135-169

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tabasi, M.(2025) 'مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1) ', , 1(4), pp. 135-169

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Tabasi, M. مواضع سعد بن ابى وقاص در برابر امیرمؤمنان(1) . , 2025; 1(4): 135-169