From Recitation to Rebellion: The Evolutionary Process of the Qura'a Movement's Thought Toward Kharijism
Article Type:
Research
Writers:
✍️ Seyed Mohsen Sharifi
/ Assistant Professor of History, Department of Islamic Studies, University of Qom / sharifi55530@gmail.com
/ Assistant Professor of History, Department of Islamic Studies, University of Qom / sharifi55530@gmail.comAbstract:
The emergence of the Khawarij during the era of the rule of the Commander of the Faithful (pbuh) raises the question of which intellectual movement had the greatest influence on the formation of Khawarij. The approach of this research to the issue of Khawarij is not to present the history of Khawarij, but rather to prove the hypothesis that the thinking and insight of the readers progressed towards Kharijism over time, and a significant portion of the readers, in a process of evolution, inclined towards Kharijism, leading to the formation and emergence of the Khawarij. This research seeks to discover similarities and common features between the thinking of the Qura'a and Khawarij. A process in which the thoughts of the Qura'a movement gradually moved towards Kharijism tendencies and influenced the thoughts of society. In this process, the ideas and beliefs of the Qura'a movement gradually inclined towards thoughts of Kharijism origin and eventually became Khawarij. To analyze this process, attention has been paid to a comparative comparison of the thinking of the Qura'a and the Khawarij, and an explanation of the similarities and signs of the emergence of Khawarij thinking among the Qura'a has been pointed out. The most important goal of this research, along with other theoretical goals, is to achieve the evolution of readers towards Kharijism, which has been carried out by relying on library and analytical research methods.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :از تلاوت تا تمرد؛ سیر تحولی تفکر جریان قرّاء به سمت خارجی‌گری (خوارج)
Abstract:
پیدایش خوارج در عصر حکومت امیرالمؤمنین(ع) این پرسش را مطرح می‌کند که کدام جریان فکری بیشترین تأثیر را در شکل‌گیری خوارج داشته است. نگاه این پژوهش به موضوع خوارج، بیان تاریخ خوارج نیست، بلکه به دنبال اثبات این فرضیه است که تفکر و بینش قرّاء در گذر زمان، به سمت خارجی‌گری پیش رفت و بخش قابل‌توجهی از قرّاء در سیری تحولی به سوی اندیشة خارجی‌گری متمایل شدند و موجب شکل‌گیری و پیدایش خوارج گشتند. این پژوهش به دنبال کشف مشابهات و نشانه‌های مشترک میان تفکر قرّاء و خوارج است. روندی که طی آن اندیشه‌های جریان قرّاء به تدریج به سمت گرایش‌های خارجی‌گری و تأثیرگذاری بر افکار جامعه حرکت کرد و در این فرایند، انگاره‌ها و باورهای جریان قرّاء به‌تدریج به سمت اندیشه‌هایی با خاستگاه خارجی متمایل شد و در نهایت به خوارج تبدیل گردید. برای تحلیل این روند، به مقایسة تطبیقی تفکر قرّاء و خوارج توجه شده و به تبیین مشابهت‌ها و نشانه‌های ظهور تفکر خوارج در میان قرّاء اشاره شده است. مهم‌ترین هدف این تحقیق در کنار سایر اهداف تببینی مد نظر دستیابی به سیر تحولی قرّاء به سمت خارجی‌گری است که با تکیه بر روش تحقیق کتابخانه‌ای و تحلیلی انجام شده است.
References:
- قرآن کریم.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، دار الهجرة، 1366.
- ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی 1404ق.
- ابن‌اعثم کوفی، احمد بن علی، الفتوح، بیروت، دارالاضواء، 1411ق.
- ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، تحقیق انوار الباز و عامر جزار، بیروت، دار الوفاء، 1426ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة (تاریخ خلفا)، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، 1410ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الصادر، 1414ق.
- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الائمه، تحقیق مجتبی فرجی، قم، دار الحدیث، 1426ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
- بوعجیله، ناجیه وریحی، اسلام خوارج، تهران، توت، 1390.
- بیات، علی، «خاستگاه سیاسی و اجتماعی خوارج»، 1385، مجلة اسلام‌پژوهی، ش ۲، ص 43-62.
- پاکتچی، احمد، «نظام قبیله‌ای و خاستگاه خوارج نخستین»، 1385، مجلة شناخت، ش 52، ص 93-114.
- پاکتچی، احمد، تأملاتی در مباحث فرهنگ اسلامی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1392.
- ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تهران، انجمن آثار ملى، 1353.
- جعفری، سیدحسین، تشیع در مسیر تاریخ، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1382.
- جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام؛ تاریخ خلفا، قم، دلیل ما، 1383.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- حتی، فلیپ خلیل، تاریخ عرب، ترجمة ابوالقاسم پاینده، تهران، آگاه، 1366.
- خاکرند، شکرالله، سیر تمدن اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1392.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377.
- دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، قم، منشورات الرضى، 1368.
- ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، 1413ق.
- راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، 1412ق.
- روشه، گی، تغییرات اجتماعی، تهران، نشر نی، 1391.
- سلیمانی، جواد، آزمون خواص در حکومت اسلامی، قم، معارف، 1399.
- سلیمانی، جواد، عدالت در گرداب: جریان شناسی تحلیلی حکومت علوی، قم، اشراق حکمت، 1391.
- سیوطی، جلال‌الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1404ق.
- شلبی، هند، القرّاءات بافریقیه من الفتح الی منتصف القرن الخامس الهجری، بیجا، دارالعربیه للکتاب، 1983ق.
- شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
- طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى. قم، آل البیت، 1417ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
- عاملی، سیدجعفرمرتضی، امام علی و خوارج، ترجمة محمد سپهری، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385.
- عبدالمقصود، عبدالفتاح، امام علی بن ابی‌طالب، ترجمة سیدمحمدمهدی جعفری، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1373.
- فیرحی، داود، تاریخ تحول دولت در اسلام. قم، دانشگاه مفید، 1391.
- قاضی نعمان، ابوحنیفه محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام. قم، مؤسسة آل البیت، 1358ق.
- محرمی، غلامحسن، سیرة ائمة اطهار در برخورد با اندیشه‌های مخالف، قم، پرتو ولایت، 1388.
- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب. قم، دار الهجرة، 1409ق.
- معارف، مجید، درآمدی بر قرآن، تهران، نبأ، 1383.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، اسلامی، 1415ق.
- مفتخری، حسین، «قرّاء و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری»، 1384، مجلة تاریخ اسلام، ش 22، ص 63-110.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة. قم، کنگرة شیخ مفید، 1413ق.
- منقرى، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق محمد هارون، قاهره، المؤسسة العربیة الحدیثة، 1382ق.
- نصر، سیدحسین، اسلام مذهب تاریخ و تمدن، ترجمة عباس گیلوری، تهران، روزبهان، 1385.
- نوایی، علی‌اکبر، «التقاط، ویژگی‌ها و پیامدها»، 1391، مجلة پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، ش ۹۱، ص 83-109.
- نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
- ولهاوزن، ژولیس، الخوارج و الشیعه، ترجمة عبدالرحمان بدوی، کویت، وکالة المطبوعات، 1976م.
- هولت، پی.ام و دیگران، تاریخ اسلام؛ پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمة احمد آرام، تهران، امیرکبیر، 1390.
- هیندز، مارتین، «ریشه‌شناسی جریان‌های سیاسی کوفی در نیمة نخست قرن اول هجری»، ترجمة محمدعلی رنجبر، 1389، مجلة تاریخ اسلام، ش9، ص 119-162.
- یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ الیعقوبى، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
Sharifi, Seyed Mohsen.(2025) From Recitation to Rebellion: The Evolutionary Process of the Qura'a Movement's Thought Toward Kharijism . Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 1(1), 77-97 https://doi.org/10.22034/tarikh.2025.5001760
Seyed Mohsen Sharifi."From Recitation to Rebellion: The Evolutionary Process of the Qura'a Movement's Thought Toward Kharijism ". Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 1, 1, 2025, 77-97
Sharifi, S.(2025) 'From Recitation to Rebellion: The Evolutionary Process of the Qura'a Movement's Thought Toward Kharijism ', Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 1(1), pp. 77-97
