Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, Volume 21, Issue 2, No 57, Year 2025 , Pages 7-26

    The Structureology of the Government of the Three Caliphs

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    ✍️ mohammad Azizi / Assistant Professor, Department of Education, Islamic Azad University of Medical Sciences, Tehran / rezaqom2014@yahoo.com
    Reza Baradaran / P.h.D in Islamic Studies, Islamic History and Civilization, Qom, Islamic Ma’aref University / r.baradaraan@gmail.com
    dor 20.1001.1.24234028.1403.21.2.1.3
    doi 10.22034/tarikh.2025.2021329
    Abstract: 
    In order to ensure the stability and sustainability of the government and to achieve its goals and objectives, rulers are forced to create diverse structures within the government. According to sociologists, the functions of the structure are that, first, it will completely manage and systematize the blockage and social exclusion of groups opposing and protesting power. Secondly, it prevents the emergence of social tension and conflicts over changes and inequalities. Therefore, in the era of the Caliphate, three ideological, political, and economic structures emerged. The ideological structure was designed to change, manipulate, and control people's beliefs and values, and was based on three components (prohibition of writing and publishing prophetic hadiths, delegitimization of the words of the Messenger of God (PBUH&H.H), and forgery, distortion, and innovation). The political-administrative structure was based on the monopoly of various levels of power by the Quraysh and the exclusion of the Banu Hashim, the Ansar, and others from it. The economic structure was also organized by eliminating the opponents' financial resources and restricting their economy, and by distributing the treasury in a targeted and directional manner, with a special focus on the Quraysh and the Umayyads. The aforementioned new three-tiered structures in the era of the Caliphate caused conflicts, tensions, and bloody sectarian conflicts, social ruptures and rifts, inequality in the distribution of political and economic resources, and other adverse consequences throughout history for Islamic society. Using a descriptive-analytical method based on historical data, this research answers the question: What structures were based on the period after the demise of the Prophet Muhammad (PBUH&H.H) and the rule of the caliphs? What have been the negative effects on the foundation of these structures?
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :ساختارشناسی حکومت خلفای سه‌گانه
    Abstract: 
    حاکمان برای ثبات و پایداری حکومت و تحقق اهداف و غایات خود، ناگزیر به ایجاد ساختارهای متنوعی در درون حکومت هستند. به‌عقیده‌ی جامعه‌شناسان، کارکردهای ساختار این است که اولاً، انسداد و طرد اجتماعی را برای گروه‌های معارض و معترض قدرت کاملاً مدیریت‌شده و نظام‌مند خواهد کرد. ثانیاً، مانع بروز تنش و کشمکش‌های اجتماعی نسبت به تغییرات و نابرابری‌ها می‌گردد. ازاین‌رو در عصر خلافت، سه ساختار ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادی پدیدار شد. ساختار ایدئولوژیک به هدف تغییر، دستکاری و مهار عقاید و ارزش‌های مردم طراحی شد و مبتنی‌بر سه مؤلفه (منع نگارش و نشر احادیث نبوی، مشروعیت‌زدایی از سخنان رسول خدا، و جعل و تحریف و بدعت) بود. ساختار سیاسی ـ مدیریتی مبتنی بر انحصار سطوح گوناگون قدرت به قریش و حذف بنی‌هاشم، انصار و دیگران از آن بود. ساختار اقتصادی نیز سامان‌یافته از حذف منابع مالی مخالفان و محدودسازی اقتصادی آنان، توزیع هدفمند و جهتدار بیت‌المال با نگاه ویژه به قریش و امویان بود. ساختارهای نوین سه‌گانه‌ی مزبور در عصر خلافت، تضادها، تنش‌ها و نزاع‌های خونین فرقه‌ای، گسست‌ها و شکاف‌های اجتماعی، نابرابری توزیعی در منابع سیاسی، اقتصادی و پیامدهای سوء دیگری را در طول تاریخ دامنگیر جامعه اسلامی کرد. این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر داده‌های تاریخی صورت یافته، در پاسخ به این سؤال است که دوران پس از رحلت پیامبر اکرم و حاکمیت خلفا مبتنی بر چه ساختارهایی بوده است؟ آثار منفی بر بستر این ساختارها چه بوده است؟
    References: 
    • نهج البلاغه، ترجمة محمد دشتی، قم، مشهور، ۱۳۷۹.
    • ابراهیمی ورکیایی، محمود، «خلافت از منظر اهل‌سنت با تکیه بر آرای غزالی»، 1390، پژوهشنامة معارف قرآنی، دوره دوم، ش7، ص147-164.
    • ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر، داراحیاء الکتب العربی، 1387ق.
    • ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، قاهره، مطبعة النیل، 1322ق.
    • ابن عبدربه، احمد بن محمد، عقد الفرید، تحقیق محمد قمیحه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1407ق.
    • ابن قدامه مقدسی، عبدالله بن احمد، المغنی، تحقیق گروهی از علما، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
    • ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، 1409ق.
    • ابن‌اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1414ق.
    • ابن‌سعد. محمد، الطبقات الکبری، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1405ق.
    • ابن‌شبه نمیری، عمر، تاریخ المدینة المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، 1410ق.
    • ابن‌طیفور، احمد بن‌ ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، الشریف الرضی‏، بی‌تا.
    • ابن‌عبد‌البر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت، دارالفکر، 1414ق.
    • ابوریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیه، ط. الرابعه، قاهره، دارالمعارف، 1994.
    • ابو‌یعلی، محمد بن حسین، الاحکام السلطانیه، بیروت، مکتبة الاعلام السلطانی، بی‌تا.
    • اسلامی علی‌آبادی، طاهره و توران امداد، «آراء و مبانی خلفای سه‌گانه در مشروعیت‌سازی خلافت خود و یکدیگر»، 1397، پژوهشنامة تاریخ، ش51، ص38-59.
    • اعرابی هاشمی، شکوه‌السادات و دیگران، «بررسی دلایل، انگیزه ها و پیامدهای شورش ایرانیان پس از انعقاد قراردادها با مسلمانان در دورة خلفای راشدین»، 1397، جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ش4، ص257-273.
    • بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دار ابن‌کثیر، بی‌تا.
    • بکری، احمد عبدالرحمن، من حیاة الخلیفة عمر بن الخطاب، بیروت، دارالارشاد للطباعه و النشر، بی‌تا.
    • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت، دارالفکر، 1397ق.
    • بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، قم، منشورات مکتبة الارمیه، 1404ق.
    • بهشتی‌سرشت، محسن و محمد محمدپور، «ریشه‌های قیام حارث بن سریج و نتایج آن»، 1391، تاریخ در آینة پژوهش، سال نهم، ش2، ص214-240.
    • پیشوایی، مهدی، سیرة پیشوایان، قم، مؤسسة امام صادق، 1380.
    • ترنر، جاناتان اچ، مفاهیم و کاربردهای جامعه‌شناسی، ترجمة محمدعزیز بختیاری و محمد فولادی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1378.
    • جاحظ، عمرو بن بحر، الرسائل، تحقیق عبدالامیر علی مهنا، بیروت، دارالحداثه، 1988.
    • جعفریان، رسول، گزیدة حیات فکری ـ سیاسی امامان شیعه، قم، نشر معارف، 1391.
    • جوادی، سیدمهدی، «طلقا و نقش آنان در تاریخ اسلام»، 1387، پژوهشنامة تاریخ، ش 12، ص1-37.
    • حسینی، سیدمحمدرضا، «بررسی و نقد جریان فکری شعوبیه و تأثیر آن بر کلام شیعی»، 1391، پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، ش53، ص171-190.
    • حکیمی، محمدرضا، دانش مسلمین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1357.
    • خان‌محمدی، جمعه و محمود تقی‌زاده داوری، تعدیل نابرابری‌ها در دولت امام علی، قم، شیعه‌شناسی، ۱۳۸۶.
    • خضری، سیداحمدرضا، علل و عوامل تجزیه خلافت عباسی، تهران، غدیر خم، 1377.
    • دارمی، عبدالله بن بهرام، سنن دارمی، بیروت، دارالفکر، 1389ق.
    • دیاری بیدگلی، محمدتقی، «نقد و بررسی علل و انگیزه‌های منع نگارش حدیث»، 1378، پژوهش‌های علوم انسانی، ش1، ص37-54.
    • ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
    • ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر أعلام النبلاء، قاهره، دارالحدیث، 1427ق.
    • زورق، محمدحسن، شهر گمشده: فاطمه چه گفت؟ مدینه چه شد؟ تهران، فرهنگ اسلامی، 1394.
    • زینلی، بهمن، «بررسی و تحلیل تاریخی نقش اندﻳﺸﮥ مصلحت‌گرایی در ﻏﻠﺒﮥ نظام خلافت بر نظام امامت در شکل‌گیری و ادارﮤ دولت اسلامی از سال 11تا13ق»، 1399، پژوهش‌های تاریخی، دوره دوازدهم، ش 47، ص17-34.
    • سبحانی، جعفر، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم، توحید، ۱۳۷۸.
    • شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، دارالفکر، 1367.
    • شهیدی، سیدجعفر، پس از پنجاه سال: پژوهشی تازه پیرامون قیام حسین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1393.
    • صادقی، مصطفی، «نقدی بر آمار تلفات جنگ‌های امام علی» 1380، تاریخ اسلام، ش 7، ص49-82.
    • صنعانی، عبدالرزاق بن همام، المصنف، تحقیق حبیب الرحمن الاعظمی، بیروت، المجلس العلمی، 1403ق.
    • طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الرسل و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، بی‌تا.
    • عاملی، سیدجعفر مرتضی ، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، قم، دارالحدیث للطباعة و النشر، 1426ق.
    • عزیزی، نبی‌الله و محمدرضا جباری، «معیارشناسی نظام کارگزاری خلفای سه‌گانه»، 1398، تاریخ اسلام در آینة پژوهش، ش46، ص67-90.
    • عسکری، سیدمرتضی، بازشناسی دو مکتب در اسلام، ترجمة محمدجواد کرمی، تهران، مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1398.
    • عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، چ دوم، تهران، مؤسسة بعثت، 1406ق.
    • عسکری، سیدمرتضی ، نقش ائمه در احیای دین، چ پنجم، تهران، مجمع علمی اسلامی، 1397.
    • علی، حسن علی و دیگران، موسوعة الأحادیث و الآثار الضعیفة و الموضوعه، ریاض، مکتبة المعارف، 1419ق.
    • فضل بن ‌شاذان، الایضاح، تحقیق جلال‌الدین ارموی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۵۱.
    • قادری، حاتم، تحول مبانی مشروعیت خلافت از آغاز تا فروپاشی عباسیان با رویکردی به آراء اهل‌سنت، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، 1398.
    • کدخدایی، عباسعلی، و هادی طحان نظیف، «ساختار و ماهیت حکومت از منظر غایت و وسیله در پرتو نظریۀ اعتباریات»، 1395، مطالعات حقوق عمومی، ش 1، ص19-39.
    • کوئن، بروس، مبانی جامعه‌شناسی، ترجمه و اقتباس غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت، 1391.
    • گرب، ادوارد ج، نابرابری اجتماعی: دیدگاه‌های نظریه‌پردازان کلاسیک و معاصر، ترجمة محمد سیاه‌پوش و احمدرضا غروی‌زاد، تهران، معاصر، 1373.
    • مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ط. الرابعه، مصر، دارالاندلس، 1384ق.
    • مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1362.
    • معلمی، مصطفی و مجتبی اسفندیاری، «ریشه‌های تاریخی تبعیض دربارة موالی در عصر خلفا»، 1392، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش 11، ص45–70. 
    • مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة العباد، قم، مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث، 1416ق.
    • مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الجمل، چ سوم،‌ قم، بوستان کتاب، 1387.
    • مقریزی، احمد بن ‌علی، النزاع و التخاصم فیما بین بنی‌امیة و بنی‌هاشم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1386ق.
    • ملک، حسن، جامعه‌شناسی قشرها و نابرابری اجتماعی، تهران، دانشگاه پیام نور، 1391.
    • ممتحن، حسینعلی، نهضت شعوبیه، تهران، علمی فرهنگی، 1383.
    • مودودی، ابوالاعلی، خلافت و ملوکیت، ترجمة محمدرضا حامدی‌‌نیا و خلیل احمد، قم، فرهنگ قرآن، 1364.
    • نقیب‌زاده، احمد، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی، تهران، سمت، 1387.
    • یاسوری، مجید «نابرابری؛ علل، چگونگی و پیامدهای آن»، 1388، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش265 و 266، ص182-191.
    • یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
    References: 
    • Dahl, Robert A., Modern Political Analysis, New Jercy, Prentice-Hall, 1970. 
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Azizi, mohammad, Baradaran, Reza.(2025) The Structureology of the Government of the Three Caliphs. Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 21(2), 7-26 https://doi.org/10.22034/tarikh.2025.2021329

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    mohammad Azizi; Reza Baradaran."The Structureology of the Government of the Three Caliphs". Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 21, 2, 2025, 7-26

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Azizi, M, Baradaran, R.(2025) 'The Structureology of the Government of the Three Caliphs', Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 21(2), pp. 7-26

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Azizi, M, Baradaran, R. The Structureology of the Government of the Three Caliphs. Tarikh Islam dar Ayene-ye pazhuhesh, 2025; 21(2): 7-26