, Volume 1, Issue 4, No 4, Year 2025 , Pages 35-74

    تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله))

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Mahmoud Heydari
    Pages: 35-74 Receive Date: 2025/02/23 Accept Date: 2025/02/23
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله))
    Abstract: 
    چگونگى جایگاه ثقیف در جاهلیت و اوضاع مختلف اقتصادى، دینى، فرهنگى، سیاسى و اجتماعیشان، و بررسى مناسبات و تعاملات آنان با دیگران، هم چنین اثبات تابع یا متبوع بودنشان در آن مناسبات، از مسائل مورد بررسى این سلسله نوشتار بود. اثبات این که ثقیف در جاهلیت در رتبه اى قرار داشت که محسود اقران بود و در ردیف دومین قبایل عرب شمالى بود، با استناد به مدارک صحیح صورت پذیرفت. و خلاصه آن عبارت است از: طائف را در سرزمین حجاز مى توان سومین مکان مهم بعد از مکه و مدینه، و قبیله ثقیف را در ردیف دومین قبایل مهم عرب شمالى جزیرة العرب نامید. طائف و ثقیف در جاهلیت مورد توجه قبایل مهم، از جمله قریش قرار داشتند. از گزارش هاى راست و دروغ و اساطیر و واقعیت هاى بازگو شده در مورد آن جا و آنان و ذکر فضایل طائف و نظایر آن، و نیز از مناسبات بین افراد و قبایل و اخبارى گوناگون از این دست، مى توان اهمیت و موقعیت آن را دریافت. مناسبات مختلف اقتصادى با توجه به موقعیت ممتاز و ویژه اقتصادى، کشاورزى، دامپرورى، صنایع و حرف و گستره همکارى در تجارت داخلى و خارجى به خصوص که طائف در مسیر راه شمال به جنوب قرار داشت با دیگران در غالب همکارى هاى دوستانه و خصمانه یاد شده، و نیز مناسبات خانوادگى وسیع به ویژه با قریش که رأس عرب بود و نیز دامنه مناسبات با سایر قبایل در غالب همزیستى در سرزمین هاى مشترک، برقرارى احلاف و پیمان ها. ثقیف در بسیارى از مناسبات خویش تابع بود و در برخى از تعاملات با غیر قریش متبوع. بررسى اوضاع دینى وجود بت لات و امور مربوط به آن و اوضاع سیاسى و فرهنگى و توجه به شرح حال و زندگى برخى از سرآمدان و نخبگان و بروز وقایع و ایام و دیگر مسایل مربرط به ثقیف و نیز پیشرفت تمدنى در طائف، ثقیف را از بسیارى از همسانان و همسایگان ممتاز کرده و جایگاه رفیع آنان را در جاهلیت نشان مى دهد و به طور خلاصه ثقیف از اشرافیت قبیلگى و اشرافیت مالى و توان اقتصادى بالایى برخوردار بوده و اساس مبادلات اقتصادى آنان بر ربا استوار بود. چگونگى جایگاه و نقش ثقیف در تاریخ صدر اسلام در دو بخش عمده پیش از دوران رسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله)و پس از آن، مورد بررسى و کنکاش قرار گرفت. مسایلى که به طور خلاصه به آن اشاره مى شود عبارتند از: آگاهى ثقیف از ظهور اسلام به همان سال هاى نخست مبارزه قریش و مشرکان برمى گردد و همراهى اخنس ثقفى با آنان گواه آن است، على رغم آگاه شدن زود به هنگامشان، آنان دیر مسلمان شدند و بر شرک و کفر خویش اصرار مىورزیدند. در دوره زندگانى پیامبر(صلى الله علیه وآله) از آزار رسانان به حضرت بودند و در بسیارى از غزوات بر ضد حضرت جنگیدند و ثقفیان در دوره رسالت و حکومت نبوى(صلى الله علیه وآله) (یعنى 23 سال) چندان حضور مثبتى نداشتند و مبغوض حضرت بودند. همان اشرافیت هاى مالى و قبیلگى مانع پذیرش اسلام بود و تا هنگامى که توانستند از پذیرفتن اسلام امتناع ورزیدند و زمانى که احساس خطر شدید کردند و امنیت خویش را مورد تهدید دیدند و از طرفى هم پیمان دوران جاهلى ایشان (قریش) مسلمان شده و قطع روابط اقتصادى به زیان ثقیف مى انجامید اسلام را پذیرفتند اما با طرح شروطى که به مسلمانى هیچ شباهتى نداشت.
    References: 
    • قرآن کریم
    • 1 ابن ابى الحدید، محمد (متوفاى 656 ق)، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم: بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1385 ق.
    • 2 ابن اثیر، عز الدین ابوالحسن بن على(متوفاى 630ق)، اسد الغابة فى معرفة الصحابه، تحقیق على محمد معوّض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415ق.
    • 3 ـ ، الکامل فى التاریخ ، بیروت، دارصادر و دار بیروت، 1385 ق.
    • 4 ابن جوزى، عبدالرحمن بن على بن محمد (متوفاى 508 - 597 ق)، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412 ق .
    • 5 ـ ، الوفاء بأحوال المصطفى، تحقیق مصطفى عبدالقادرعطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1408ق.
    • 6 ابن حبان، محمد بن حبان تمیمى (متوفاى 354ق)، الثقات، چاپ اول: حیدر آباد هند، مؤسسة الکتب الثقافة، 1393 ق.
    • 7 ـ ، مشاهیر علماء الانصار، تحقیق مرزوق على ابراهیم، بیروت، دار الوفاء، 1411ق.
    • 8 ابن حجر عسقلانى، احمد بن على (متوفاى 852ق)، الإصابة فى تمییز الصحابة، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.
    • 9 ـ ، تهذیب التهذیب، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1404ق.
    • 10 ابن حزم اندلسى، على بن احمد بن سعید (متوفاى 384 456 ق)، جمهرة أنساب العرب، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1403 ق.
    • 11 ابن سعد، محمّد بن سعد هاشمى بصرى (متوفاى 230 ق)، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.
    • 12 ابن سلام، ابوعبید القاسم (متوفاى 154 224 ق)، النسب، مریم محمد خیر الدرع و مقدمه سهیل زکّار ، چاپ اول: بیروت، دارالفکر، 1410 ق.
    • 13 ابن سلام، محمد بن سلام جمحى (متوفاى 231ق)، طبقات الشعراء، چاپ دوم: بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408ق.
    • 14 ابن سید الناس، محمد بن عبدالله بن یحیى (متوفاى 671 734ق)، عیون الاثر فى فنون المغازى و الشمائل و السیر، بیروت، مؤسسة عز الدین، 1406ق.
    • 15 ابن شبه، عمر، تاریخ المدینة المنوره، قم، دارالفکر، 1410ق.
    • 16 ابن شعبه حرانى، حسن بن على (متوفاى قرن 4ق)، تحف العقول عن آل الرسول(صلى الله علیه وآله)، تصحیح على اکبر غفارى، تهران، کتابفروشى اسلامیه، 1369.
    • 17 ابن عبد البر، یوسف بن عبدالله (متوفاى 463ق)، الاستیعاب فى معرفة الاصحاب، تحقیق على محمد معوض و عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    • 18 ابن عساکر، على بن حسن (متوفاى 571ق)، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق على شیرى، بیروت، دار الفکر، 1415ق.
    • 19 ابن قانع، ابوالحسین عبدالباقى بن قانع (متوفاى 265 315ق)، معجم الصحابه، تحقیق ابوعبدالرحمن صلاح بن سالم مصراتى، مملکة العربیة السعودیه، مکتبة الغرباء الاثریّة، 1418ق.
    • 20 ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم (متوفاى 213-276ق)، المعارف، تحقیق ثروت عکاشه، قاهره، دارالمعارف، بى تا.
    • 21 ابن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایه، تحقیق على شیرى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1408ق.
    • 22 ابن کلبى، ابو المنذر هشام بن محمد بن السائب (متوفاى 204ق)، نسب معد و الیمن الکبیر، تحقیق ناجى حسن، چاپ اول: بیروت، عالم الکتب، 1408ق.
    • 23 ابن هشام، عبدالملک بن هشام بن ایوب حمیرى (متوفاى 218 ق)، السیرة النبویة (سیرة ابن هشام)، تحقیق مصطفى سقا و دیگران، قم، نشر ایران، 1363 .
    • 24 ابن هلال ثقفى، ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفى (متوفاى 283ق)، الغارات أو الاستنفار و الغارات، تحقیق سید جلال الدین محدث .
    • 25 ابونُعیم اصفهانى، احمد بن عبدالله(متوفاى 430ق)، حلیة الأولیاء، چاپ اول: بیروت، دارالکتاب العربى، 1407ق.
    • 26 ، معرفة الصحابه، تحقیق عادل یوسف عزازى، ریاض، دار الوطن، 1419ق.
    • 27 امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، بى تا .
    • 28 بلاذرى، احمد بن یحیى (متوفاى، 279ق)، أنساب الأشراف، تحقیق محمد حمیدالله، القاهره، دارالمعارف، بى تا.
    • 29 ،البلدان و فتوحها و احکامها (فتوح البلدان)، تحقیق سهیل ذکار، بیروت، دارالفکر، 1412ق.
    • 30 خلیفة بن خیاط، ابوعمرو (متوفاى 240ق)، الطبقات، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
    • 31 ـ ، تاریخ، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
    • 32 حلبى شافعى، برهان الدین (متوفاى 975-1045ق)، السیرة الحلبیه، بیروت، دارااحیاء التراث العربى، بى تا.
    • 33 حمتى، مبانى و آثار اجتماعى و اقتصادى سیاسى اتحاد خاندانهاى ثقفى، سفیانى و مروانى در حجاز و شام و عراق، پایان نامه دانشگاه تربیت مدرس.
    • 34 ذهبى، محمد بن احمد (متوفاى673 748ق)، تاریخ الاسلام، المغازى، تحقیق عمرعبدالسلام تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، 1410ق.
    • 35 زرکلى، خیر الدین (متوفاى 1410ق)، الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرجال و النساء من العرب و المستعربین و المستشرقین، چاپ پنجم: بیروت، دار العلم للملایین، 1980م.
    • 36 شامى، محمد بن یوسف(متوفاى 942ق)، سبل الهدى و الرشاد فى سیرة خیر العباد، تحقیق عادل عبدالموجود، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1410ق.
    • 37 صدوق، محمد بن على بن حسین بابویه (متوفاى 381ق)، الخصال، تصحیح على اکبر غفارى، قم دفتر انتشارات اسلامیه، 1362.
    • 38 صفدى، صلاح الدین خلیل بن ایبک (متوفاى 764ق)، الوافى بالوفیات، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1411ق.
    • 39 صَقر، نادیه حسنا، الطائف فى العصر الجاهلى و صدر الاسلام، چاپ اول: مکه، دارالشروق، 1401ق.
    • 40 طبرسى، على بن فضل(متوفاى 560ق)، اعلام الورى بأعلام الهدى، تحقیق مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول: قم، مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1417ق.
    • 41 ـ ، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادرى، محمد هادى به، اشراف جعفر سبحانى، قم، اسوه 1416ق.
    • 42 طبرسى، فضل بن حسن (متوفاى 548ق)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تصحیح رسولى محلاتى و فضل الله یزدى طباطبایى، چاپ اول: بیروت، دارالمعرفة، 1408 ق.
    • 43 طبرى، محمد بن جریر (متوفاى 310ق)، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث، بى تا .
    • 44 ـ ، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة،1412 ق.
    • 45 عبیدى، عبد الجبار منسى، الطائف و دور قبیله ثقیف العربیه، چاپ اول: ریاض، دار الرفاعى، 1403ق.
    • 46 عسکرى، حسن بن عبدالله بن سهل (متوفاى 382ق)، تصحیفات المحدثین، تصحیح احمد عبدالشافى، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408ق.
    • 47 على، جواد، المفصل فى تاریخ العرب قبل الاسلام، چاپ اول: بغداد، جامعه بغداد، 1413 ق.
    • 48 فضل بن شاذان ازدى نیشابورى (متوفاى 260ق)، الایضاح، تحقیق سید جلال الدین حسینى ارموى محدث، تهران، دانشگاه تهران، 1363.
    • 49 قرطبى، محمد بن احمد انصارى، (متوفاى 671ق)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    • 50 قسطلانى، احمد بن محمد بن قسطلانى (متوفاى 923 ق)، المواهب اللدینة بالملح المحمدیة، تحقیق مأمون بن یحیى الدین الجنان، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416ق.
    • 51 قلقشندى، احمد بن على بن احمد بن عبدالله، نهایة الإرب فى معرفة أنساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیه، بى تا.
    • 52 مرتضى عاملى، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبى الأعظم (صلى الله علیه وآله)، چاپ اول: بیروت، دارالهادى، 1415ق.
    • 53 مرزبانى، محمد بن عمران، معجم الشعراء، بیروت، دارالجیل، 1991م.
    • 54 مفید، محمد بن نعمان(متوفاى 413ق)، مصنفات الشیخ المفید، الجمل و النصرة لسید العترة، قم، المؤتمر العالمى الشیخ المفید، 1413ق.
    • 55 مقریزى، احمد بن على (متوفاى 766 845ق)، امتاع الاسماع بما للنبى (صلى الله علیه وآله)من الأحوال و الموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید نمیسى، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.
    • 56 نَوَوى، محى الدین بن شرف(متوفاى 676ق)، المجموع فى شرح المهذب، بیروت، دار الفکر.
    • 57 واقدى، محمد بن عمر (متوفاى 207ق)، المغازى، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، 1409ق.
    • 58 یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب بن جعفر بن وهب بن واضح (متوفاى 284ق)، تاریخ یعقوبى ، بیروت، دار صادر، بى تا .
    • 49 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Heydari, Mahmoud.(2025) تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)). , 1(4), 35-74

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mahmoud Heydari."تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله))". , 1, 4, 2025, 35-74

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Heydari, M.(2025) 'تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله))', , 1(4), pp. 35-74

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Heydari, M. تاریخ قبیله ثقیف(2) (از ظهور اسلام تا رحلت رسول خدا(صلى الله علیه وآله)). , 2025; 1(4): 35-74