, Volume 17, Issue 1, No 48, Year 2025 , Pages 5-24

    Shiism in the Seljuk Era; Upcoming Threats and Persistence Factors

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Hasan Hosseinzadeh Shanechi / Assistant Professor at Islamic Azad University, Dehaghan / shanechi_1385@yahoo.com
    Pages: 5-24 Receive Date: 2025/02/23 Accept Date: 2025/02/23
    Abstract: 
    One of the most important and critical periods in the Shiite history is the Seljuk era. In this era, the situation of the Shiite Muslims changed due to the change of government and the replacement of the Sunni state with the Shiite state of Al-Buwayh. It is thought that with the emergence of Seljuks, who had a deep adherence to the Sunni denomination and the Abbasid caliphate, the Shiite must have been restricted and marginalized. On the contrary, in the Seljuk era, especially in its second half, Shiite centers developed and scientific and educational institutions and scientific and research activities not only did not suffer from defects, but also continued to operate with remarkable performance. This paper discusses the reasons for the preservation and continuation of Shiism and its activities in this period. It seems that the main factors in the continuation of Shiism have been the pursuit of scientific and educational development, adherence to principles combined with observance of moderation and taqiyyah, and presence in executive and political positions. These are the reasons why Shiite community and its scientific leadership continued to develop despite the elimination of the powerful Shiite government of Al-Buwayh.
    Keywords: 
    Seljuks
    Shiites
    Shiite scholars
    schools and seminaries
    persistence factors.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تشیع در عصر سلجوقی؛ تهدیدهای فرارو و عوامل تداوم
    Abstract: 
    یکی از دوره های مهم و حساس تاریخ شیعه، عصر سلجوقی است که به سبب تغییر حاکمیت و جایگزین شدن دولت سنی مذهب به جای دولت شیعی آل بویه، وضعیت شیعیان دگرگون شد. تصور می شود با روی کار آمدن سلجوقیان ـ که پایبندی عمیقی به مذهب اهل سنت و خلافت عباسی داشتند ـ می بایست عرصه برای فعالیت شیعیان تنگ و آنان به حاشیه رانده شده باشند؛ اما برخلاف این تصور، در عصر سلجوقی بخصوص در نیمه‌ی دوم آن، مراکز شیعه نشین توسعه یافتند و نهادهای علمی و آموزشی و به تبع آنها فعالیت های علمی و پژوهشی، نه تنها دچار خلل و نقص نشدند، بلکه با عملکردی چشمگیر به کار خود ادامه دادند. در این مقاله به این مسئله پرداخته می شود که علل حفظ و تداوم تشیع و فعالیت های آن در این دوره چه بوده است؟ به نظر می رسد که عوامل اصلی در تداوم تشیع، اهتمام به توسعه‌ی علمی و آموزشی، پایبندی به اصول، توأم با رعایت اعتدال و تقیه، و حضور در مناصب اجرایی و سیاسی بوده است که در نتیجه با از میان رفتن دولت مقتدر شیعه مذهب آل بویه، خللی در جامعۀ شیعه و رهبری علمی آن پدید نیامده است.
    Keywords: 
    تشیع
    سلجوقیان
    عوامل ماندگاری
    مدارس و حوزه‌های علمیه
    عالمان شیعه
    References: 
    • ابراهیم حسن، حسن، تاریخ الاسلام، بیروت، دارالجلیل، 1411ق.
    • ابن‌اثير، عزالدين علي، الكامل في التاريخ، بيروت، دارصادر، 1410ق.
    • ابن‌اسفندیار، محمدبن حسن، تاریخ طبرستان، به کوشش عباس اقبال، تهران، کلاله خاور، 1320.
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن، العبر، بیروت، دارصادر، 1398ق.
    • ابن‌خلکان، احمدبن محمد، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، 1969.
    • ابن‌عساکر، علی‌بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
    • ابن‌كثير دمشقي، اسماعيل‌بن، البداية و النهاية، تحقیق علی شیری، بیروت، داراحیاءالتراث العربی، 1404ق.
    • افندي اصفهانی، عبدالله، رياض العلماء و حياض الفضلاء، تحقيق سيداحمد حسيني اشكوري، قم، مرعشي، 1401ق.
    • امانی، محمدحسن، سیمای حله، قم، تبلیغات اسلامی، 1375.
    • امين، سیدمحسن، اعيان الشيعه، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، بی‌تا.
    • بويل، جي. آ، تاريخ ايران كمبريج از آمدن سلجوقيان تا فروپاشي دولت ايلخانان، ترجمة حسن انوشه، تهران، اميركبير، 1379.
    • بهادلی، علی‌احمد، الحوزة العلمیة فی النجف معالمها و حرکتها الاصلاحیه، بیروت، دارالزهراء، 1413ق.
    • تهراني، آقابزرگ، الذريعه الي تصانيف الشيعه، بيروت، دارالاضواء، بي‌تا.
    • تهرانی، آقابزرگ، الثقات العیون فی سادس القرون، تحقیق علی‌نقی منزوی، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
    • جعفریان، رسول، تاریخ ایران اسلامی (دفتر دوم: از طلوع طاهریان تا سقوط خوارزمشاهیان)، تهران، مؤسسة فرهنگی‌دانش‌ و اندیشه معاصر، 1383.
    • جعفريان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، تهران، علم، 1386.
    • حرعاملي، محمدبن حسن، امل الآمل، تحقيق سيداحمد حسيني، بغداد، مكتبة الاندلس، 1404ق.
    • حلی، یوسف کرکوش، تاریخ الحله، قم، مکتبة الحیدریه، 1388ق.
    • حسینی، علی‌بن ابی‌الفوارس، اخبارالدولة السلجوقیه، ترجمه و تعلیق جلیل نظری، فيروزآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، 1382.
    • دائرةالمعارف تشيع، تشيع (سيري در فرهنگ و تاريخ تشيع)، تهران، سعيد محبي، 1373.
    • ذهبی، شمس‌الدین، سیر اعلام النبلاء، بیروت، مؤسسة الرساله، 1413ق.
    • رازی، منتجب‌الدین علی‌بن بابویه، الفهرست، تحقیق جلال‌الدین محدث ارموی، قم، چاپخانه مهر، 1366.
    • راوندی، محمدبن علی، راحة الصدور و آیة السرور در تاریخ آل‌سلجوق، تصحیح محمد اقبال، تهران، اساطیر، 1386.
    • زامباور، نسب نامه خلفاء و شهرياران، ترجمة جواد مشكور، تهران، كتابفروشي خيام، 2536.
    • سهمی، حمزةبن یوسف، تاریخ جرجان، بیروت، عالم الکتب، 1417ق.
    • سیوطی، جلال‌الدین، تاریخ الخلفاء، تحقیق ابراهیم صالح، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
    • شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، تهران، اسلامیه، 1375.
    • صادقي، مصطفي، كاشان در مسير تشيع، قم، مؤسسة شيعه‌شناسي، 1386.
    • طقوش، محمدسهيل، دولت عباسيان، ترجمة حجت‌الله جودكي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389.
    • غروی، سیدمحمد، الحوزة العلمیة فی النجف الاشرف، بیروت، دارالاضواء، 1414ق.
    • قزويني، عبدالجليل، النقض، تحقيق سيدجلال‌الدين محدث ارموي، تهران، انجمن آثار ملي، 1358.
    • قمی، نجم الدین ابوالرجاء، تاریخ الوزراء، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
    • کلوزنر، کارلا، دیوانسالاری در عهد سلجوقی، ترجمة یعقوب آژند، تهران، امیرکبير، 1362.
    • لين پل، استانلي، تاريخ دولت‌هاي اسلامي و خاندان‌هاي حكومتگر، ترجمة صادق سجادي، تهران، تاريخ ايران، 1363.
    • مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، به کوشش عباس شایان، تهران، بي‌نا، 1332.
    • مستوفي، حمدالله، تاريخ گزيده، به اهتمام عبدالحسين نوائي، تهران، اميركبير، 1362.
    • منشی کرمانی، ناصرالدین، نسائم الاسحار من لطائم الاخبار، تصحیح میرجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، اطلاعات، 1364.
    • نخجوانی، هندوشاه، تجارب السلف، مقدمه و ملحقات سیدحسن روضاتی، اصفهان، بي‌نا، 1361.
    • نظام‌الملك طوسي، حسن‌بن علي، سيرالملوك، به اهتمام هيوبرت دارك، تهران، علمي و فرهنگي، 1383.
    • ياقوت حموي، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
    • عثمان، هاشم، تاریخ شیعه در شام، ترجمة حسن حسین‌زاده شانه‌چی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1390.
    • يعقوبي، محمدطاهر، شيعيان بغداد وضعيت سياسي و اجتماعي از ورود سلجوقيان تا سقوط عباسيان، قم، مؤسسة شيعه‌شناسي، 1385..
    • 56 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hosseinzadeh Shanechi , Hasan.(2025) Shiism in the Seljuk Era; Upcoming Threats and Persistence Factors. , 17(1), 5-24

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hasan Hosseinzadeh Shanechi ."Shiism in the Seljuk Era; Upcoming Threats and Persistence Factors". , 17, 1, 2025, 5-24

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hosseinzadeh Shanechi , H.(2025) 'Shiism in the Seljuk Era; Upcoming Threats and Persistence Factors', , 17(1), pp. 5-24

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Hosseinzadeh Shanechi , H. Shiism in the Seljuk Era; Upcoming Threats and Persistence Factors. , 2025; 17(1): 5-24