, Volume 19, Issue 1, No 52, Year 2025 , Pages 5-25

    The Evolution of Qom Seminary in the Contemporary History of Iran

    Article Type: 
    Research
    Writers:
    Abdolrasuol Ya’qubi / Assistant Professor of Social Studies and Communication, Jami’at Al-Mustafa International University / karshenasi1@gmail.com
    Abstract: 
    Qom seminary is an influential scientific, cultural and social institution in the contemporary history of Iran, and like any other society or social institution whose course of movement (evolutionary or devolutionary) is discussed, it can be hopeful and trust-inspiring or otherwise. Therefore, it is important to answer this question: "What has been the evolutionary course of Qom seminary?" With the aim of answering the mentioned question, the theoretical concepts and foundations, the views of social thinkers and philosophers of history about the history and the indicators of evolution have been investigated. Using the theory of Muslim thinkers, especially Martyr Mutahari and Ayatullah Misbah Yazdi, a theoretical basis has been provided for answering this question. According to this theory, evolution in any society or social institution (mental or real) is caused by the actualization of talents and potential capacities of that society or institution in a period of history or throughout history. Examining the evolution of Qom seminary shows that it has gone through four stages: the cultural establishment stage, the socialization stage, the politicization stage, and the civilization stage. An empirical study of the evolutionary course of Qom seminary indicates the cultural elements and potential capacities that have made it possible for the Qom seminary to move in the path of evolution. These capacities or indicators include: monotheism, rationality, martyrdom, expectation, insight and awareness, politics and guardianship, which derive from the evolutionary course of the seminary through historical experience, although they can also be proved abstractly from the seminary doctrines.
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :سیر تکامل حوزه‌ی علمیه قم در تاریخ معاصر ایران*
    Abstract: 
    حوزه‌ی علمیه قم، یک نهاد علمی ـ فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران است و همچون هر جامعه یا نهاد اجتماعی دیگری که از سیر حرکت آن (تکاملی یا انحطاطی) بحث می شود، می تواند امیدآفرین و اعتمادبخش یا غیر آن باشد. بنابراین، پاسخ به این سؤال مهم است که «سیر حرکت تکاملی حوزه‌ی علمیه در قم چگونه بوده است؟» با هدف پاسخ گویی به سؤال مذکور، مفاهیم و بنیادهای نظری، دیدگاه های اندیشمندان اجتماعی و فلاسفه تاریخ درباره حرکت تاریخ و شاخص های تکامل بررسی گردیده است. با بهره گیری از نظریه اندیشمندان مسلمان، به ویژه شهید مطهری و آیت الله مصباح یزدی، مبنایی نظری برای پاسخ به سؤال مذکور تدارک شده است. مطابق این نظریه، تکامل در هر جامعه یا نهاد اجتماعی (اعتباری یا حقیقی) ناشی از فعلیت یافتن استعدادها و ظرفیت های بالقوه آن جامعه یا نهاد در یک دوره از تاریخ یا سرتاسر تاریخ است. بررسی سیر حرکت حوزه‌ی علمیه قم نشان می دهد این حوزه روند تکامل چهار مرحله ای را پشت سر گذاشته است: مرحله تأسیس فرهنگی، مرحله اجتماعی شدن، مرحله سیاسی شدن و مرحله تمدنی. سیر تکاملی حوزه در یک بررسی تجربی حاکی از عناصر فرهنگی و ظرفیت های بالقوه ای است که امکان حرکت حوزه‌ی علمیه قم را در مسیر تکاملی فراهم آورده است. این ظرفیت ها یا شاخص ها عبارتند از: توحیدگرایی، عقلانیت، شهادت، انتظار، بصیرت و آگاهی، سیاست و ولایت که با تجربه تاریخی از سیر حرکت تکاملی حوزه برداشت می شوند، هرچند به صورت انتزاعی نیز از آموزه های حوزوی قابل اثبات هستند.
    References: 
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، ترجمة محمد پروين گنابادي، تهران، علمي و فرهنگي، 1366.
    • اربطيان، حسن، «تحولات ساختاري و معرفتي در حوزه‌هاي علميه»، معرفت، 1385، ش 103، ص 10ـ22.
    • آرون، ريمون، مراحل اساسي انديشه در جامعه‌شناسي، ترجمة باقر پرهام، چ چهارم، تهران، شركت سهامي انتشار، 1364.
    • آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، مشهد، دارالمرتضی، ۱۴۰۴ق.
    • بارنز، هری المر و هوارد بكر، تاريخ انديشة اجتماعي، ترجمة جواد یوسفیان و علی‌اصغر مجیدي، چ چهارم، تهران، امیرکبیر، 1384.
    • بيتس، دانيل و بلاگ فرد، انسان‌شناسي فرهنگي، ترجمة محسن ثلاثي، تهران، علمي و فرهنگي، 1375.
    • ترنر، جاناتان اچ.، پيدايش نظريه جامعه‌شناسي، ترجمة عبدالعلي كسائي‌زاده، شیراز، دانشگاه شيراز، 1371.
    • توين‌بي، آرنولد، خلاصة دورة 12جلدي بررسي تاريخ تمدن، ترجمة محمد‌حسين آريا، تهران، امیرکبیر، 1389.
    • جعفریان، رسول، «امام خمینی و تاریخ معاصر ایران»، تاریخ معاصر ایران، 1380، سال پنجم، ش 19و20، ص 7ـ46.
    • ـــــ ، جریا‌ن‌ها و جنبش‌هاي مذهبی ـ سیاسی ایران، چ دوم، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه معاصر، 1380.
    • دفتر همكاري حوزه و دانشگاه، در‌آمدي به جامعه‌شناسي اسلامي (1)؛ تاريخچة جامعه‌شناسي، تهران، سمت، 1373.
    • دوانی، علی، زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع، آیت‌‌الله بروجردي، قم، چاپخانه حکمت، 1340.
    • رحيمي، عليرضا، سير تفكر عصر جديد در اروپا، تهران، بعثت، 1368.
    • زهیري، علیرضا، عصر پهلوي به روایت اسناد، تهران، دفتر نشر و پخش معارف، 1379.
    • سوروكين، پ. ا.، نظريه‌هاي جامعه‌شناسي و فلسفه‌هاي نوين تاريخ، ترجمة اسدالله نوروزي، رشت، حق‌شناس، 1377.
    • طباطبائى، سيدمحمدحسين، ‏الميزان‏، ترجمة سيدمحمدباقر موسوى همداني، قم، جامعة مدرسين، 1374.
    • علی‌آبادي، محمد، الگوي زعامت، قم، عصمت، 1378.
    • غروي‌زاده، احمد‌رضا، درآمدي بر تئوري‌ها و مدل‌هاي تغييرات اجتماعي، تهران، جهاد دانشگاهي، 1373.
    • کرباسی، غلامرضا، «زمینه‌هاي انقلاب اسلامی به روایت خاطره (خاطرات آیت‌الله اراکی)»، یاد، 1365، سال اول، ش4، ص 33ـ50.
    • ـــــ ، «زمینه‌هاي انقلاب اسلامی به روایت خاطره (نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادي و علی دوانی)»، یاد، 1366، سال دوم، ش 6، ص 15ـ58.
    • گروهي از نويسندگان، «تاريخ و سير تحول حوزة علميه قم در دوران معاصر»، در: دانشنامه جهان اسلام، در: پايگاه اطلاع‌رساني حوزه، .hawzah.net
    • لاور، رابرت. اچ.، ديدگاه‌هايي دربارة دگرگوني اجتماعي،‌ ترجمة كاووس سيدامامي، تهران، مركز جهاد دانشگاهي، 1373.
    • مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، قیام خرداد به روایت اسناد ساواک، بی‌تا، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1378.
    • مصباح يزدي، محمدتقي، خودشناسي براي خودسازي، چ سوم، قم، مؤسسه‌ در راه حق، 1370.
    • ـــــ ، دروس فلسفه اخلاق، چ ششم، تهران، اطلاعات، 1376.
    • مطهرى، مرتضى، ‏مجموعه آثار،‏ چ هشتم‏، تهران، صدرا، 1377.
    • ـــــ ، فطرت، چ بیست و یکم، تهران، صدرا، 1389.
    • ـــــ ، فلسفه تاریخ، چ بیست و دوم، تهران، صدرا، 1393.
    • موسوی خمینی، سيد‌روح‌الله، صحیفه نور، تهران، مؤسسة تنظيم و نشر آثار امام خميني، 1372.
    • یعقوبی، عبدالرسول، «نقش نگرش مسلمانان به دنیا و آخرت در ایجاد و کیفیت تمدن اسلامی»، در: مجموعه مقالات دومین هفته علمی تمدن نوین اسلامی، تهران، سازمان اوقاف و امور خیریه، 1397.
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ya’qubi , Abdolrasuol.(2025) The Evolution of Qom Seminary in the Contemporary History of Iran. , 19(1), 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Abdolrasuol Ya’qubi ."The Evolution of Qom Seminary in the Contemporary History of Iran". , 19, 1, 2025, 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ya’qubi , A.(2025) 'The Evolution of Qom Seminary in the Contemporary History of Iran', , 19(1), pp. 5-25

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Ya’qubi , A. The Evolution of Qom Seminary in the Contemporary History of Iran. , 2025; 19(1): 5-25