, Volume 1, Issue 4, No 4, Year 2025 , Pages 75-102

    تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1)

    Article Type: 
    Promotional
    Writers:
    Mohammad Dashti / استادیار گروه تاریخ جامعه المصطفی العالمیه / dr.dashti400@yahoo.com
    Pages: 75-102
    چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
    Title :تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1)
    Abstract: 
    امپراتورى پهناور ایران ساسانى توسط مسلمانان و عمدتاً در زمان خلیفه دوم، عمر بن خطاب (13 23هـ) فتح شد. مناطق باقیمانده نیز در زمان خلفاى پس از او به تصرف مسلمانان درآمد و دامنه فتوحات آنان از حدود ایران فراتر رفت. تنها ساکنان مناطق حوضه جنوبى خزر، یعنى طبرستان و گیلان، توانستند با استفاده از موقعیت طبیعى این نواحى استقلال خود را کم و بیش تا اواسط قرن دوم هجرى و اوایل عصر عباسى حفظ کنند. از آن رو که مذهب غالب و حاکم در زمان فتوحات مذهب اهل سنت بود، طبعاً مردم سرزمین هاى فتح شده در وهله اول با مذهب تسنن آشنا مى شدند و به مرور آن را مى پذیرفتند. گرچه معدود افرادى از مسلمانان که در فتوحات شرکت داشتند از جمله بنى هاشم و بعضى قبایل یمنى و برخى از انصار با مکتب اهل بیت(علیهم السلام) (تشیع) آشنا و بعضاً به آن معتقد و پایبند بودند، ولى به دلیل در اقلیت قرار داشتن این افراد و نیز مخالفت حکومت با رشد و گسترش مکتب اهل بیت(علیهم السلام)، به طور طبیعى چهره کلى فرهنگ سرزمین هاى فتح شده فرهنگ تسنن بود. در این میان شهر تاریخى نیشابور از ویژگى خاصى برخوردار بود; شهرى که طى چندین قرن یکى از مهم ترین حوزه هاى درسى اهل سنت به شمار مى آمد و مجموعه اى از بزرگ ترین فقها و محدثان اهل تسنن را در خود جاى داده بود. اما این شهر طى روندى طولانى، به یکى از مراکز تشیع تبدیل گردید و مکتب اهل سنت جاى خود را به مکتب اهل بیت(علیهم السلام) داد. این نوشتار به بررسى عوامل نفوذ و گسترش تشیع از ورود اسلام تا پایان قرن چهارم هجرى در شهر نیشابور مى پردازد که اینک بخش نخست آن تقدیم مى گردد.
    References: 
    • 1 آقا بزرگ تهرانى، ملا محسن، الذریعة، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[.
    • 2ـ ، طبقات أعلام الشیعة، به تحقیق على نقى منزوى، چاپ دوم: قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1971 م.
    • 3 ابن ابى الحدید، عزّالدین ابو حامد بن هبة الله بن محمد مدائنى، شرح نهج البلاغة، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، چاپ دوم: بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1385هـ/ 1965م.
    • 4 ابن أثیر، عزّالدین أبى الحسن علىّ بن محمد شیبانى، الکامل فى التاریخ، بیروت، دار صادر، ]چاپ نامعلوم[، 1385هـ/ 1965 م.
    • 5 ابن اعثم، ابومحمد احمد بن اعثم کوفى، الفتوح، چاپ اول: بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406هـ/ 1986 م.
    • 6 ابن بیّع، تاریخ نیشابور، ]رک. ح ک نویس کتابشناسى پیشین.[
    • 7 ابن خلّکان، ابى العباس شمس الدین احمد بن محمد، وفیات الأعیان و ابناء الزمان، به تحقیق دکتر احسان عباس، بیروت، دار الثقافة، ]نوبت چاپ نامعلوم[، 1968م.
    • 8 ابن سعد، محمد، طبقات الکبرى، بیروت، دار بیروت،]نوبت چاپ نامعلوم[، 1405 هـ/ 1985 م.
    • 9 ابن شهر آشوب، محمد بن على، مناقب آل ابى طالب، (5 جلد در یک مجلد)، تهران،]دیگر مشخصات نیامده است.[
    • 10 ابن صبّاغ مالکى، الفصول المهمّة فى معرفة احوال الأئمة (علیه السلام)، چاپ اول: تهران، انتشارات اعلمى، 1375ش .
    • 11 ابن عنبه، جمال الدین احمد بن على حسینى، عمدة الطالب فى أنساب آل ابى طالب، قم، مؤسسه انصاریان، ]نوبت چاپ نامعلوم[، 1417 ق./ 1996م.
    • 12 ابن ندیم، محمد بن اسحق، الفهرست، تهران، ]دیگر مشخصات نامعلوم[ .
    • 13 اربلى، ابى الحسن على بن عیسى ابن ابى الفتح، کشف الغمة فى معرفة الأئمة(علیه السلام)، چاپ دوم: بیروت، دار الأضواء، 1405 هـ/ 1985 م.
    • 14 بلاذرى، احمد بن یحیى بن جابر، انساب الاشراف، به تحقیق سهیل ذکّار و ریاض زرکلى، چاپ دوم: بیروت، دارالفکر، 1424 هـ/ 2003 م.
    • 15 ، فتوح البلدان، به تحقیق رضوان محمد رضوان، قم، منشورات الاورمیه، 1404ق .
    • 16 بیات، عزیزالله، تاریخ ایران از ظهور اسلام تا دیالمه، چاپ دوم: تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتى، 1370.
    • 17ـ ، کلیات جغرافیاى طبیعى و تاریخى ایران، چاپ سوم: تهران، امیرکبیر، 1379 ش.
    • 18 بیرونى، ابوریحان محمد بن احمد، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، به تحقیق پرویز اذکائى، چاپ اول: تهران، مرکز نشر میراث مکتوب، 1380 .
    • 19 جبارى، محمد رضا، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه(علیهم السلام)، چاپ دوم: قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره)، 1382 .
    • 20 جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران، چاپ سوم: تهران، مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامى، 1371 .
    • 21 حاکم نیشابورى، أبى عبدالله محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، به تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، چاپ اول: بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411ق/ 1990 م.
    • 22 حلى، حسن بن یوسف بن على بن مطهر، کتاب الرجال، به تحقیق سید محمد صادق بحرالعلوم، قم، مکتبة الرضى، ]نوبت چاپ نامعلوم[، 1402 ق.
    • 23 حموى، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دارالفکر، ]نوبت چاپ نامعلوم[، 1397 ق/ 1977 م.
    • 24 دائرة المعارف الاسلامیة، ترجمه احمد الشنتناوى و ابراهیم زکى خورشید و عبدالحمید یونس، تحت اشراف دکتر محمد مهرى علّام: مدخل «شیعة» نوشته ر.شتروتنر،ترجمه ابوریدة، بیروت دارالمعرفة،]تاریخ و نوبت چاپ نامعلوم[.
    • 25 دینورى، ابى حنیفه، احمد بن داود، الاخبار الطّوال، به تحقیق عبدالمنعم عامر و جمال الدین شیال، قاهره، دارالکتب العربیه، چاپ اول: 1960.
    • 26 ذهبى، ابى عبدالله محمد بن احمد بن عثمان، سیر أعلام النبلاء، به تحقیق شعیب ارناووط و محمد نعیم عرقسوسى، چاپ نهم: بیروت، مؤسسه رسالت، 1413 ق.
    • 27 ، میزان الاعتدال، به تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دارالمعرفة، ]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[
    • 28 سیوطى، جلال الدین عبد الرحمن بن ابى بکر، تاریخ الخلفا، به تحقیق محمد محیى الدین عبدالحمید، چاپ اول: قم، شریف رضى، 1411 هـ/ 1370 ش.
    • 29 شهرستانى، ابى الفتح، ملل و نحل، چاپ اول: بیروت، مؤسسة ناصر للثقافة، 1981م.
    • 30 شوشترى، قاضى نورالله، مجالس المؤمنین، چاپ چهارم: تهران، اسلامیه، 1377.
    • 31 صدر، سید حسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، عراق، شرکت نشر عراقى، ]نوبت چاپ و تاریخ نامعلوم[.
    • 32 صدوق، ابو جعفر محمد بن على بن بابویه قمى(شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا، چاپ اول: قم، انتشارات شریف رضى، 1378.
    • 33 ، کمال الدین و تمام النعمة، به تحقیق على اکبر غفارى، چاپ سوم: قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1416 ق.
    • 34 طبرى، ابى جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، به تحقیق جمعى از دانشمندان، چاپ پنجم: بیروت، مؤسسه اعلمى، 1409هـ/ 1989 م.
    • 35 طوسى، ابى جعفر محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال (تلخیص رجال کشى)، به تحقیق حسن مصطفوى، مشهد، دانشکهده الهیات و معارف اسلامى،]نوبت چاپ نامعلوم[، 1348.
    • 36 ، رجال، نجف، مطبعة الحیدریة،]نوبت چاپ نامعلوم[، 1380هـ/ 1961م.
    • 37 ، کتاب الغیبة، چاپ دوم: قم، منشورات مکتبة بصیرتى، 1385.
    • 38ـ ، الفهرست، به تحقیق سید محمد صادق آل بحرالعلوم، قم، منشورات شریف رضى، ]بقیه مشخصات نیامده است[.
    • 39 عسقلانى، شهاب الدین ابوالفضل احمد بن على بن حجر، لسان المیزان، چاپ دوم: بیروت، مؤسسه اعلمى، 1971 م./ 1390 ق.
    • 40 کلینى رازى ، محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافى، ترجمه سید جواد مصطفوى، تهران، انتشارات علمیه اسلامیّه،]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[ .
    • 41 مؤید ثابتى، سید على، تاریخ نیشابور، ]محل نشر و ناشر نامعلوم[، 1335ش.
    • 42 مشکور، محمد جواد، تاریخ ایران زمین، چاپ دوم: تهران، انتشارات اشراقى، 1363 .
    • 43 ، جغرافیاى تاریخى، چاپ اول: تهران، دنیاى کتاب، 1371 .
    • 44 مظفر، محمد حسین، تاریخ الشیعة، قم، مکتبة بصیرتى، ]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[.
    • 45 مغنیّه، محمد جواد، الشیعة فى المیزان، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[.
    • 46 مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ترجمه محمد باقر ساعدى خراسانى و به تحقیق محمد باقر بهبودى، چاپ سوم: تهران، کتابفروشى اسلامیه، 1376.
    • 47 وجدى، فرید، دائرة المعارف القرن العشرین.
    • 48 یعقوبى، احمد بن ابى یعقوب بن واضح، تاریخ یعقوبى، بیروت، دار صادر، ]نوبت و تاریخ چاپ نامعلوم[ .
    • 75 reads
    Cite this article: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Dashti, Mohammad.(2025) تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1). , 1(4), 75-102

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Mohammad Dashti."تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1)". , 1, 4, 2025, 75-102

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Dashti, M.(2025) 'تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1)', , 1(4), pp. 75-102

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    Dashti, M. تاریخ تشیع در نیشابور (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجرى) (1). , 2025; 1(4): 75-102