Pages:
51-76
Receive Date: 2025/10/14
Accept Date: 2025/10/14
Abstract:
The schools of historiography in any era arise from the political-social situation and express the political-cultural freedoms of that era. Since historiography is directly influenced by the freedom in writing and the level of access to data, the types of thinking and thought processing are also formed in the face of these propositions. In this regard, the second Pahlavi era (1320-1357) had several types of historiographical experiences that changed in the period before and after the 1332 (solar Hijri) coup. The "Tehran Academic Historiography School" was under the influence of the policies of the Ministry of Science and "Qom Seminary School" was under the impact of the main policies of the seminary and popular religious thoughts of that period. Using the method of "description and analysis" of historical statements and library studies and based on the theory of "the role of time period in historiography", this article seeks to address the differences between the two historiography styles of the Tehran school and the Qom school. The research findings show that, influenced by the western schools popular in Iran since the first Pahlavi era, the Tehran school of historiography praised the throne, approved of the elements of humanism, social-political pathology and antiquarianism and disapproved of metaphysics and superstitions. On the other hand, the Qom school of historiography considered history as a tool to serve religion and focused on historicizing spirituality, Islamic events, supernatural matters, and moralizing history.
چکیده و کلیدواژه فارسی (Persian)
Title :تطور تاریخنگاری مکتب حوزوی قم و مکتب دانشگاهی تهران در عصر پهلوی دوم (1357- 1320) *
Abstract:
مکتب های تاریخ نگاری در هر دوره ای برآمده از وضعیت سیاسی ـ اجتماعی آن عصر و بیانگر آزادی های سیاسی ـ فرهنگی آن دوره به شمار می روند. چون تاریخ نگاری به صورت مستقیم تحت تأثیر آزادی نوشتار و سطح دسترسی به داده هاست، گونه های تفکر و پردازش اندیشه نیز در مواجهه با همین گزاره ها شکل می گیرد. در این باره، عصر پهلوی دوم (1357ـ1320ش) چند نوع تجربه تاریخ نگاری را به خود دید که در بازه زمانی پیش و پس از کودتای 1332 خورشیدی دچار دگرگونی شد. «مکتب تاریخ نگاری دانشگاهی تهران»، تحت تأثیر سیاست های وزارت علوم قرار داشت و «مکتب حوزوی قم» برگرفته از منش حاکم بر حوزهی علمیه و اندیشه رایج دینی آن دوره بود. این مقاله براساس روش «توصیف و تحلیل» گزاره های تاریخی و مطالعات کتابخانه ای، براساس نظریه «نقش زمانه در تاریخ نگاری» در پی پاسخ به تفاوت های دو سبک تاریخ نگاری مکتب تهران و مکتب قم با یکدیگر است. یافته های پژوهش نشان می دهد مکتب تاریخ نگاری تهران متأثر از مکاتب غربی که از عصر پهلوی اول در ایران رواج یافته بودند، ضمن ستایش تاج و تخت، به عنصر انسان گرایی، برنتافتن ماورا، آسیب شناسی های سیاسی ـ اجتماعی، خرافات ستیزی، و باستان ستایی دست می زد و در برابر، مکتب تاریخ نگاری قم ضمن قرار دادن تاریخ به مثابه ابزاری برای خدمت به دین، به تاریخی کردن معنویت، رویدادهای اسلامی، امور فرامادی و اخلاقی کردن تاریخ روی می نمود.
References:
- احمدي، عليرضا و ديگران، «کاربرد آموزش تاريخ در آموزش مفهوم توسعه پايدار»، پژوهش در آموزش تاريخ، 1399، دوره اول، ش 4، ص 67-79.
- استادي، رضا، خاطرات حاج شيخ رضا استادي، تهران مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1387.
- اشعاري، محمود، «بازسازي تاريخ و جغرافياي هنرهاي کاربردي ايران براساس منابع مکتوب در سدههاي نخستين هجري با تکيه بر فرش دستباف»، نگره، 1399، ش 53، ص 5-23.
- اصبري، منصوره، ويژهنامه مشاهير و مفاخر دانشگاه تهران، تهران، اداره کل روابط عمومي دانشگاه تهران، 1400.
- اماني، ميثم و كريم سلیمانی، «نقش مؤسسه انتشارات فرانکلين در تمرکزگرايي چاپ درسي ابتدايي در ايران دوره پهلوي در خلال سالهاي 1336-1357ش»، پژوهشهاي تاريخي ايران و اسلام، 1401، دوره شانزدهم، ش 31، ص 27ـ52.
- انصاري محلاتي، محمدباقر، سفر به کشورهاي مختلف جهان در ارتباط با انقلاب اسلام، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1383.
- انصاريان، حسين، خاطرات حجتالاسلام والمسلمين حاج شيخ حسين انصاريان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامي، 1382.
- برهمند، غلامرضا، «بررسي و نقد تاريخ سياسي ساسانيان، تأليف دکتر عبدالحسين زرينکوب و روزبه زرينکوب»، پژوهشنامه علوم انساني، 1382، ش 38، ص 257-283.
- بهادري، علي و ديگران، «ويژگيها و شيوههاي تاريخنگاري مليگرايانه در ايران معاصر»، مسکويه، 1391، دوره هفتم، ش 21، ص 111-130.
- بيات، کاوه، «تاريخنگاري مکتب پهلوي درباره دوره پهلوي»، ترجمة پروانه نادرنژاد، پيام بهارستان، 1392، دوره دوم، سال ششم، ش 21، ص 175ـ181.
- بياني، شيرين، «کورش در روایات شرق»، يغما، 1347، سال بيست و يكم، ش 9، ص 487-492.
- بيگدلو، رضا و ديگران، «بازنمايي هويت نژادي در کتابهاي درسي تاريخ مدارس ابتدايي و دبيرستان در دوره پهلوي اول»، مطالعات تاريخ فرهنگي، 1396، سال نهم، ش34 ، ص 1-24.
- بيگدلو، رضا، «ارزيابي انتقادي تاريخنگاري ناسيوناليستي در ايران»، مطالعات ملي، 1393، دوره پانزدهم، ش 2، ص 95-126.
- ـــــ ، «برساخت هويت ملي ايران بر مبناي نژاد در دوران جنگ جهاني اول»، پژوهشهاي تاريخي ايران واسلام، 1398، ش24، ص 1ـ18.
- بيگدلي، علي و ديگران، «رضاشاه و پروژه تاريخنويسي ناسيوناليستي در ايران»، جامعهشناسي تاريخي، 1397، دوره دهم، ش 2، ص 46-77.
- پارسا، رضا، «هفت پرده از پشت پرده شاه»، شهروند، 1387، ش 54، ص 20ـ30.
- پيشهوري، سيدجعفر، يادداشتهاي زندان، تهران، پسيان، 1356.
- توسلي کوپايي، مریم و سهيلا ترابی فارسانی، «درآمدي بر تاريخنگاري حزب توده ايران»، تاريخنگري و تاريخنگاري، 1388، دوره نوزدهم، ش 4، ص 1-24.
- تيمومي، هادي، «تاريخ مباحث نظرى در تاريخ؛ بررسى مکاتب تاريخنگارى انسانگرا و خردگرا»، ترجمة مهران اسماعيلي، تاريخ اسلام، 1383، دوره پنجم، ش 2، ص 173-196.
- جعفريان، رسول، جريانها و سازمانهاي مذهبي سياسي ايران، تهران، علم، ۱۳۹۰.
- جليليان، مجير و ديگران، «امکانسنجي استفاده از الگوي تاريخنگاري روح زمانه بهعنوان روشي براي مطالعات تاريخ معماري معاصر ايران»، جستارهاي تاريخي، 1397، سال نهم، ش 2، ص 27ـ47.
- حسينزاده، احمد، «بررسي انتقادي ديدگاه ابراهيم صفايي درباره رهبران مشروطه»، آموزه، 1383، ش 4، ص 301-324.
- حسيني جوادي، زهرا، بررسي روند ارائه جايزه کتاب از آغاز تا کنون در ايران، پاياننامه کارشناسيارشد کتابداري و اطلاعرساني، تهران، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال، ۱۳۹۳.
- خسروشاهي، سيدهادي، دفاع از سيدجمالالدين حسيني اسدآبادي، قم، کلبه شروق، 1395.
- خيري، سوسن و خليل کهريزي، «غيبت آرش کمانگير در شاهنامه»، ادبپژوهي، 1391، دوره ششم، ش 21، ص 141-169.
- دواني، علي، نقد عمر: زندگي و خاطرات علي دواني، تهران، رهنمون، 1382.
- ديلمقاني، فرشيد و محمدعلي قاسمي ترکي، «جايگاه هويت ملي در ايران نگاهي به تطور تاريخي، الگوها و سياستهاي هويت ملي»، پژوهشنامه تاريخ، 1397، سال سيزدهم، ش 52، ص 17-44.
- راوندي، مرتضي، تاريخ اجتماعي ايران، تهران، اميرکبير، 1354.
- رجبي، محمدحسن، «ما و تاريخنگاري جديد»، سوره، 1389، ش 48-49، ص 30ـ40.
- رحماني، تورج، «درآمدي بر تعامل تاريخ و سياست؛ به سوي دانشي بينارشتهاي»، مطالعات ميانرشتهاي در علوم انساني، 1393، دوره ششم، ش 3، ص 53-75.
- رزمآرا، مرتضي و صادق سجادي، «تاريخنگاري»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامي، https://cgie.org.ir/fa/article/225398
- رضايي، مسعود، «تاريخنگاري به سبک پهلوي»، زمانه، 1387، ش75 و76، ص 78ـ87.
- رضواني، هما، «رضواني، محمد اسماعيل»، در: دانشنامه جهان اسلام، https://rch.ac.ir/article/Details/14015.
- روحاني، حسن، خاطرات حجتالاسلام والمسلمين دکتر حسن روحاني، تهران، مجمع تشخيص مصلحت نظام، 1391.
- شريف رازي، محمد، گنجينه دانشمندان، تهران، دارالکتاب اسلاميه، 1352.
- شوهاني، سياوش، «دو تأويل از يک تمدن: بازخواني دو اثر عبدالحسين زرينکوب: دو قرن سکوت و کارنامه اسلام»، تاريخ و تمدن اسلامي، 1388، سال پنجم، ش 10، ص 157-200.
- صهبا، فروغ، «بررسي زمان در تاريخ بيهقي براساس نظريه زمان در روايت»، پژوهشهاي ادبي، 1387، دوره پنجم، ش 21، ص 89-112.
- طرفداري، عليمحمد، «نقش جريانهاي شرقشناسي و ايرانشناسي در پيدايش تاريخنگاريهاي ملي در ايران؛ از قاجاريه تا پايان پهلوي اول»، تاريخ اسلام، 1396، دوره هجدهم، ش 2 (70)، ص 147-182.
- عبداللهي، يحيي، «تأملي نو در مفهوم تاريخ: مروري بر تعاريف تاريخ با نيمنگاهي به فلسفه تاريخ شيعي»، سوره، 1390، ش 54-55، ص 311-316.
- عسکراني، محمدرضا، «هويت ايراني در کتابهاي درسي تاريخ؛ مطالعه موردي دوره قاجار تا پايان حکومت رضاشاه»، پژوهشهاي تاريخي، 1389، دوره جديد، سال دوم، ش 1، ص 67-86.
- عظيمزاده طهراني، طاهره، «دکتر شهيدي و تاريخنگاري امام عليبن الحسين»، مشکوة، 1392، دوره سي و دوم، ش 1 (118)، ص 114-137.
- عظيمي يانچشمه، الهه و ديگران، «مغلطه تأثیر عاطفي در بازنمايي تاريخ (نگرشي انتقادي بر تاريخنگاري شهابالدين نسوي در سيرت جلالالدين و نفثةالمصدور»، متنپژوهي ادبي (زبان و ادب پارسي)، 1395، دوره بيستم، ش 67، ص 7ـ35.
- علم، محمدرضا، «تحليل انتقادي تاريخنگاري خوزستان در دوره پهلوي و جمهوري اسلامي»، تاريخنگري و تاريخنگاري دانشگاه الزهراء، 1393، سال بيست و چهارم، دوره جديد، ش 13 (98)، ص 81-104.
- علياکبري، محمد، «پروژه ملتسازي عصر پهلوي اول در متون آموزشي تاريخ»، تاريخ ايران، 1391، ش 70، ص 33-59.
- علياكبري، محمد و معصومه شکور قهاري، «وجوه فرهنگي ايرانيت در متون درسي عصر پهلوي اول (کتابهاي تاريخ، جغرافيا و ادبيات فارسي)، مسکويه، 1391، سال هفتم، ش 23، ص 7-32.
- فتحي، کوروش، «کاربرد جغرافياي تاريخي در آموزش تاريخ (مطالعه موردي: جغرافياي تاريخي کردستان در دوره مغولان)»، پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعي، 1399، دوره دوم، ش 2، ص 49-73.
- فصيحي، سيمين، جريانهاي اصلي تاريخنگاري در دوره پهلوي، مشهد، نوند (نويد سابق)، 1372.
- فلاحزاده، احمد، «مصاحبه با حجتالاسلام حسین اسعدی»، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 19 شهریور 1401.
- مجموع مؤلفان، «تاريخ / تاريخنگاري» (بخش چهارم)در: دانشنامه جهان اسلام، تهران، 1393.
- محب، زهره و ديگران، «بازتاب باورهاي ديني در شعر شاعران دوره پهلوي دوم»، تحقيقات تعليمي و غنايي زبان و ادب فارسي، 1391، ش 11، ص 29-50.
- محبوبي اردکاني، حسين، تاريخ مؤسسات تمدني جديد در ايران، چ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1370.
- محمدپور، خيرالنساء و ديگران، «کهن الگوي قهرمان در منظومه آرش کمانگير سياوش کسرايي»، ادبيات عرفاني و اسطورهشناسي، 1394، سال يازدهم، ش 38، ص 167-199.
- مدني جاويد، مريم و محمود سادات بيدگلي، «تغيير مبدأ تقويم شمسي از هجري به شاهنشاهي در دوره محمدرضا شاه»، پژوهشنامه تاريخ اجتماعي و اقتصادي، 1398، سال هشتم، ش 1، ص 195-217.
- مستوفي، عبدالله، شرح زندگاني من، تهران، زوار، 1384.
- مسعودنيا، حسين، «تاريخ بهمثابه گفتمان، بازکاوي رابطه گفتمان تاريخي و سياسي در ايران معاصر»، رهيافتهاي سياسي و بينالمللي، 1387، ش 13، ص 121ـ143.
- ملکزاده، الهام، «جستاري بر تاريخنگاري رسمي زنان در دورهي پهلوي اول»، تاريخنگري و تاريخنگاري، 1391، دوره بيست و دوم، ش 9، ص 87-107.
- ملکوتيخواه، فهميه و ديگران، «بررسي همنويسندگي پژوهشگران دانشگاههاي تهران و حوزة علميه قم طي سالهاي 1383-1392»، فرهنگ در دانشگاه اسلامي، 1394، سال پنجم، ش 4، ص 493-514.
- ملكزاده، الهام و محمد بقائي، «درآمدي تحليلي بر سياستهاي فرهنگي ـ مذهبي پهلوي اول و دوم»، گنجينه اسناد، 1395، سال بيست و ششم، دفتر دوم، ص 76-95.
- مهدي، نجمه و ديگران، «بررسي تاريخنگاري عباس اقبال آشتياني»، فرهنگپژوهي مرکزي، 1393، سال اول، ش 2، ص 27-41.
- مهري، فرشيد و ديگران، «جايگاه دين و روحانيت در نظام آموزشي دوره پهلوي اول»، پژوهشنامه تاريخ، 1397، سال سيزدهم، ش50، ص 99-124.
- ميرحسيني، يحيي و ديگران، «گونهشناسي نقدهاي شهيد مطهري بر گزارههاي تاريخي»، تاريخ اسلام، 1393، سال پانزدهم، ش 4 (60)، ص 123-144.
- ناري قمي، مسعود، «نگرش انتقادي اسلامي: رويکردي براي آموزش کاربردي تاريخ معماري اسلامي»، پژوهشهاي معماري اسلامي، 1398، سال هفتم، ش 25، ص 95-117.
- نجفي، موسي، «ضرورت شناخت تاريخ سياسي عصر مشروطيت: تفاوت سطح تحليل رسائل و مطبوعات عتبات عاليات با تاريخنگاري مدرن عصر پهلوي»، جستارهاي سياسي معاصر، 1391، سال سوم، ش 2، ص 145-165.
- نيکوبخت، ناصر و ديگران، «نقد و تحليل شيوه سعيد نفيسي در تصحيح متون ادبي کلاسيک فارسي»، زبان و ادبيات فارسي، 1387، دوره شانزدهم، ش 60، ص 131-153.
- يغمايي، حبيب، «از کوروش تا آریامهر»، يغما، 1350، سال بيست و چهارم، ش 7 (277)، ص 385-390.
- iranketab.ir/profile/12270-esmail-raeen.
- keramatollahrasekh.blogfa.com/post/316.
- khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=2091.
Cite this article:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fallahzadeh, Ahmad.(2025) The Development of Historiography of the Seminary School of Qom and the Academic School of Tehran in the Second Pahlavi Era (1320-1357). , 19(1), 51-76
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
Ahmad fallahzadeh."The Development of Historiography of the Seminary School of Qom and the Academic School of Tehran in the Second Pahlavi Era (1320-1357)". , 19, 1, 2025, 51-76
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fallahzadeh, A.(2025) 'The Development of Historiography of the Seminary School of Qom and the Academic School of Tehran in the Second Pahlavi Era (1320-1357)', , 19(1), pp. 51-76
APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER
fallahzadeh, A. The Development of Historiography of the Seminary School of Qom and the Academic School of Tehran in the Second Pahlavi Era (1320-1357). , 2025; 19(1): 51-76