بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه‌ها و منابع مؤلف در تدوین آن
نویسندگان:
مریم میدانی / دانشجوی دکتری فرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب
✍️ مهدی یعقوبی
/ دکتری تاریخ اسلام مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / mahdiyaghoobi83@gmail.com
/ دکتری تاریخ اسلام مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) / mahdiyaghoobi83@gmail.comچکیده:
«مقاتل الطالبیین»، تألیف ابوالفرج اصفهانی (م 356ق) از منابع متقدم است. هدف کتاب معرفی قیام‌کنندگان از نسل ابوطالب در ایام حکومت امویان و عباسیان بوده است. قدمت این منبع در تاریخ تشیع و مؤلف اموی‌نسب آن، توجه مورخان را به خود برانگیخته است. مسئله این است که آیا وی گرایش‌های مذهبی و خانوادگی را در نگارش کتاب دخالت داده و قابل اعتماد است؟ نیز مؤلف در نقل اخبار، از چه افراد و منابعی بهره برده است؟ تحقیق پیش رو با مطالعه منابع کتابخانه‌ای و تحلیل آنها سامان یافته است. نتیجه آنکه ابوالفرج اصفهانی شخصی با علایق شیعی و پیرو مذهب زیدیه بوده است. نقش مذهب وی در کتاب مشهود است. کتاب به سبب نقل اخباری که منابع اصلی آنها امروزه از بین رفته، اهمیت ویژه دارد. نیز توجه مؤلف به نقل دقیق و ذکر بیشتر اسناد و استفاده از منابع و استادان متعدد در تألیف این کتاب، آن را به اثری قابل اعتماد تبدیل کرده است.
کلمات کلیدی:
Article data in English (انگلیسی)
Title:
Re-identification of the Book "Maqatil al-Talibiyyin", Author's Motivations and Sources in its Compilation
Abstract:
"Maqatil al-Talibiyyin", written by Abul Faraj Esfahani (356 AH) is one of the most advanced sources. The purpose of the book is to introduce the uprisers from the generation of Abu Talib during the Umayyad and Abbasid regimes. The age of this source in Shia history and the Umayyad author of its lineage have attracted the attention of historians. The issue is whether he involved religious and family tendencies in writing the book or not? Also, what people and sources did the author use in narrating the news? Using deskresearch and analytical method, this article is organized. The role of his religion is evident in the book. The book is of special importance due to the narration of news whose original sources have been lost today. Also, the author's attention to accurate citation and mention of more documents and the use of numerous sources and professors in writing this book have turned it into a reliable work.
- آذرنوش، آذرتاش، «ابوالفرج اصفهانی»، در: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1373.
- آقابزرگ تهرانى، محمدحسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، تهران، اسلامیه، 1408ق.
- ابن‌اثیر، علی‌بن أبی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- ابن‌جوزى، عبدالرحمن‌بن على‌بن محمد، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1412ق.
- ابن‌خلکان، احمدبن محمد، وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان، بیروت، دار الثقافة، بی‌تا.
- ابن‌داود حلی، حسن‌بن علی، رجال، تحقیق سید محمدصادق آل‌بحر العلوم، 1392، قم، منشورات الرضی، 1392ق.
- ابن‌شهرآشوب، محمدبن على، معالم العلماء، نجف، المطبعة الحیدریة، بی‌تا.
- ابن‌شهرآشوب، محمدبن على، المناقب، قم، علامه، 1379ق.
- ابن‌عساکر، علی‌بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
- ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
- ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، بی‌تا، بی‌جا.
- أبوالفرج اصفهانى، علی‌بن حسین، الاغانی، بیروت، دار احیاءالتراث، 1415ق.
- أبوالفرج اصفهانى، علی‌بن حسین، فرزندان ابوطالب (مقاتل الطالبیین)، ترجمة جواد فاضل، تهران، کتابفروشى على اکبر علمی، 1339.
- أبوالفرج اصفهانى، علی‌بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، بیروت، اعلمی،1427ق.
- أبوالفرج اصفهانى، علی‌بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق علی اکبر غفاری، ترجمة سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، کتابفروشی صدوقی، 1350.
- أبوالفرج اصفهانى، علی‌بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق کاظم مظفر، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385ق.
- ابومخنف، لوط‌بن یحیی ازدی کوفى، وقعة الطف، تحقیق محمدهادی یوسفی غروی، قم، جامعة مدرسین، 1417ق.
- احمدی، علی «مرویات ابن‌عقده در مقاتل الطالبیین»، 1395، کتابگزار، ش2و3، ص 111-122.
- انجم شعاع، آذر و همکاران ،«تاریخ‌نگاری ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیین»، 1401، تاریخ و تمدن اسلامی ، ش 40، ص 55-78.
- جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم، انصاریان، 1376.
- حسینی جلالی، سیدمحمدحسین، فهرس التراث، قم، دلیل ما، بی‌تا.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، مصر، دارالمأمون، بی‌تا.
- خطیب بغدادی، احمدبن علی‌بن ثابت، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفى عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.
- ذهبی، محمدبن احمد، سیر أعلام النبلاء، تحقیق علی ابوزید، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1413ق.
- رفعت، محسن و محمدکاظم رحمان ستایش، «روایات عاشورایی مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی در میزان نقد و بررسی»، 1394، علوم حدیث، ش 76، ص 160-189.
- زرکلى، خیرالدین، الأعلام، ط. الثامنة، بیروت، دار العلم للملایین، 1989م.
- صدوق، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، تصحیح حسین اعلمی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1404ق.
- طبری، محمدبن جریر، دلائل الامامة، قم، بعثت، 1413ق.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، ط الثانیة، بیروت، دارالتراث، 1387ق.
- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی)، تصحیح حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1417ق.
- عادل، پرویز، «ابوالفرج اصفهانی و ترجمه مقاتل الطالبیین»، 1387، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا.
- قرشی، باقر شریف، العباس‌بن علی رائد الفداء و الکرامة فی الاسلام، قم، دارالکتاب الاسلامی، 1411ق.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم (دمع السجوم فی ترجمة نفس المهموم)، ترجمة ابوالحسن شعرانی، قم، هجرت، 1381.
- کلینی، محمدبن یعقوب، الکافى، تهران، اسلامیه، 1362.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، چ دوم، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403ق.
- مسعودی، علی‌بن الحسین، اثبات الوصیة للامام علی‌بن أبی‌طالب(ع)، قم، انصاریان، 1417ق.
- مظفر، عبدالواحد، بطل العلقمی، قم، شریف رضی، 1371.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگرة شیخ مفید، 1413ق.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید،1413ق.
- مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، زیرنظر مهدی پیشوایی، قم، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1391.
- مقرم، عبدالرزاق، قمر بنی‌هاشم العباس‌بن امیرالمؤمنین علی‌بن أبی‌طالب(ع)، نجف، مطبعة الحیدریة، 1369ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، قم مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.
شیوه ارجاع به این مقاله:
RIS
Mendeley
BibTeX
APA
MLA
HARVARD
VANCOUVER
رنجبر، محسن، میدانی، مریم، یعقوبی، مهدی.(1403) بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه‌ها و منابع مؤلف در تدوین آن. دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1)، 107-129 https://doi.org/10.22034/tarikh.2024.2021580
محسن رنجبر؛ مریم میدانی؛ مهدی یعقوبی."بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه‌ها و منابع مؤلف در تدوین آن". دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21، 1، 1403، 107-129
رنجبر، محسن، میدانی، مریم، یعقوبی، مهدی.(1403) 'بازشناسی کتاب «مقاتل الطالبیین»، انگیزه‌ها و منابع مؤلف در تدوین آن'، دو فصلنامه تاریخ اسلام درآینه پژوهش، 21(1), pp. 107-129
