سال نوزدهم، شماره اول، پياپي 52، بهار و تابستان 1401، ص 77 ـ 94
رضا رمضان نرگسي
/ استاديار گروه تاريخ انديشه معاصر مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) ramazan@qabas.net
دريافت: 19/01/1401 ـ پذيرش: 15/05/1401
چکيده
از دوره رضا‌شاه تبليغات گستردهاي مبني بر دوقطبي‌سازي «علم و دين» يا «توسعه و ديانت» انجام گرفت، به‌گونه‌ا‌ي‌‌که هنوز هم در مجامع روشنفکري اين مسئله به صورت پيش‌فرض مطرح مي‌شود. هدف اين تحقيق پاسخ به اين سؤال است که موضع علماي حوزة علميه قم در دوره پهلوي اول و دوم در مقابل چنين تبليغات گستردهاي چه بود؟ براي پاسخ به اين سؤال نوشته‌ها و سخنان برخي از علما و فارغ‌التحصيلان برجسته حوزة علميه قم از عصر رضاخان تا انقلاب اسلامي واکاوي شد و معلوم گرديد حوزة علميه قم به شدت با هرگونه شائبه عوام‌گرايي و دامن زدن به شايعه مزبور مقابله کرده است. بزرگان حوزة علميه قم همچنين با نوشتن کتاب و ايراد سخنراني اولاً، بر عدم تنافي و تعارض علم و دين تأکيد کردند و ثانياً، با تشريح اوضاعِ به شدت نابسامانِ اقتصادي، سياسي و اجتماعي ايران، عدم صداقت شعار توسعه از طرف حکومت را براي مردم برملا ساختند و ثالثاً، با تشريح نظريات خود مبني بر لزوم پيشرفت براساس مباني دين و جمع شدن عدالت و رفاه در الگوي اسلامي، مردم را به مقابله با دستگاه پهلوي اول و دوم ترغيب نمودند و انقلاب اسلامي را مي‌توان نتيجه شکست توسعه غربي در ايران و اقبال عمومي به نظرات حوزويان دانست.
کليد‌واژه‌ها: حوزة علميه قم و توسعه، رضاخان و توسعه، توسعه و ديانت، علم و دين، پيشرفت، ارتجاع، استعمار.
* اين مقاله به حمايت دبيرخانه دائمي كنگرة يكصدمين سالگشت بازتأسيس حوزة علميه قم و دستاوردها و نكوداشت آيت‌الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري (ره) تأليف شده است.