، سال نوزدهم، شماره اول، پیاپی 52، بهار و تابستان 1401، صفحات 95-114

    حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر*

    نوع مقاله: 
    پژوهشی
    نویسندگان:
    علی اکبر ذاکری / استادیار گروه سیره اهل بیت(ع) پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی / zakeri_alia@yahoo.com
    چکیده: 
    در غوغای جمهوری خواهی رضاخان قبل از رسیدن به سلطنت، جمعی طرفدار جمهوریت و گروه زیادی مخالف آن بودند. سیدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوری خواهی بود. غیر از شهید مدرس، اکثریت علما نیز با جمهوری خواهی مخالف بودند. در این مقاله، ضمن بیان علت مخالفت علما با جمهوری خواهی، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به این سؤال پاسخ داده شود که مواجهه شیخ عبدالکریم حائری و نیز سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا محمدحسین نائینی (دو مرجعی که توسط عوامل انگلیس، از نجف به ایران تبعید شده بودند) با رضاخان در جریان سفر وی به قم چگونه بود و چه نتایجی در موضوع جمهو ری خواهی و برخی مسائل دیگر داشت؟ آیا علت عدم مخالفت علما با رضاخان ـ به رغم مخالفتشان با جمهوری خواهی ـ پی گیری رضاخان برای بازگشت علمای تبعید ی به نجف بود، یا موضوع عمیق تر بود و علما در این دیدار درخواست هایی مطرح کردند و رضاخان خود را متعهد به اجرای آن نمود؟ این مقاله با شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با روش کتابخانه ای و اسنادی به این موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر این باور است که خواسته های علما در جهت حفظ و تقویت اسلام و تشیع بوده که متأسفانه گزارش تفصیلی از این مذاکرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه ای اشاره می شود که به نام مرحوم نائینی و اصفهانی برای رضاخان نوشته شده و به صورت ضمنی از برخی توافق ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است که اظهار تدین سردار سپه با برگزاری عزاداری و اجرای مراسم مذهبی، و اطلاعیه اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است. 
    Article data in English (انگلیسی)
    Title: 
    The Seminary and Reza Khan's “Republic” Uproar at the Beginning of the Recent Century
    Abstract: 
    In Reza Khan's uproar of republicanism before his coming to the throne, a group was in favor of republicanism and a large group was against it. Seyyed Hasan Modarres was a staunch opponent of republicanism. Like him, most of the scholars were against republicanism. While explaining the reason for their opposition to republicanism, this paper deals with Reza Khan's trip to Qom and the encounter between Sheikh Abdul Karim Ha’eri, as well as Seyyed Abul Hasan Isfahani and Mirza Mohammad Hossein Na’ini (two religious authorities exiled from Najaf to Iran by British agents) with Reza Khan during his trip to Qom and the results in republicanism and some other issues. Is it true that the scholars did not oppose Reza Khan - despite their opposition to republicanism – because of Reza Khan's desire for the exiled scholars' return to Najaf? Was this issue deeper than this? Did the religious scholars make requests in this meeting? Did Reza Khan commit himself to implementing them? Using a descriptive-analytical method and a library and documentary approach, this article deals with this topic and, according to the available sources and documents, holds that the demands of the religious scholars were in the direction of preserving and strengthening Islam and Shia, although, unfortunately, there is no detailed report of these negotiations. This article refers to a document and a letter that is written to Reza Khan in the name of the late Na’ini and Isfahani and that implicitly mentions the agreements and commitments in Qom. The pledge and declaration of the religiosity of the commander of the army by holding mourning and religious ceremonies caused him to be trusted by the religious scholars, which was strengthened by his announcement after returning from Qom and his trip to Najaf.
    References: 
    References: 
    • احمدي، مجتبی و دیگران، «چشم و چراغ مرجعیت»، مصاحبه‌های ویژۀ مجله حوزه با شاگردان آیت‌الله بروجردي، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.
    • آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن‏، طبقات أعلام الشيعه (نقباء البشر)، بیروت، دار احياء التراث العربی، 1430ق.
    • بهبودي، هدایت‌الله، روزشمار تاریخ معاصر ایران، تهران، مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، 1393.
    • جمعی از نویسندگان مجله حوزه، علامه نائینی فقیه نظریه‌پرداز، قم، بوستان کتاب، 1386.
    • جمعی از نویسندگان، مؤسس حوزه، قم، بوستان کتاب، 1383.
    • حائري، عبدالهادي، تشیع و مشروطیت در ایران، چ دوم، تهران، امیرکبیر، 1364.
    • حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم الرجال، قم، كتابخانة آيت‌الله مرعشي نجفي، 1405ق.
    • دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، 1389.
    • دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، امين، حسن، مدخل «صفهاني»، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1379.
    • دائرةالمعارف تشيع، تهران، سازمان دائرةالمعارف تشیع، 1368.
    • ذاکری، علی‌اکبر، «اولین انتخاب و آخرین تلاش‏ها براى تعیین مجتهدان ناظر بر مجلس مشروطیت»، حوزه، 1390، ش 161، ص 144ـ205.
    • ـــــ ، «برگی زرین از تاریخ معاصر: نامۀ منتشر‌نشده از آیات عظام اصفهانی، نائینی»، حوزه، 1392، ش 168-169، ص 65-84.
    • شمیم، علی‌اصغر، ايران در دوره سلطنت قاجار، تهران، بهزاد، 1387.
    • شهبازي، عبد‌الله، ظهور و سقوط سلطنت پهلوي؛ خاطرات فردوست، ویراسته عبد‌الله شهبازي، چ بیست و یکم، تهران، اطلاعات، 1386.
    • عین‌السلطنه، قهرمان ميرزاسالور، روزنامه خاطرات عين‏السلطنه، تحقیق مسعود سالور و ايرج افشار، تهران، اساطیر، 1378.
    • گرانتوسكى، ا. آ. و ديگران، تاريخ ايران از زمان باستان تا امروز، ترجمة كيخسرو كشاورزي، تهران، پويش، 1359.
    • گروه پژوهش بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، «اسناد منتشرنشده‌ای از همراهی آیت‌الله بروجردی با قیام حاج آقانور‌الله اصفهانی در دوره رضاخان»، 15 خرداد، 1399، ش 65و66، ص 81ـ152.
    • مخبرالسلطنه‏، مهديقلى هدايت، خاطرات و خطرات‏، چ ششم، تهران، زوار، 1385.
    • مدنی، سيدجلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، چ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1361.
    • مستوفی، عبد‌الله، شرح زندگانى من، چ پنجم، تهران، ‏زوار، 1384.
    • مصاحب، غلامحسین، دائرة‌المعارف فارسی، چ سوم، تهران، امیرکبیر و کتاب‌های جیبی، 1381.
    • مطهری، مرتضی، یادداشت‌ها، تهران، صدرا، 1358.
    • مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، چ سوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1361.
    • ناظم‌الشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، مقدمه و تعلیقات علی دوانی، قم، دارالفکر، 1350.
    شیوه ارجاع به این مقاله: RIS Mendeley BibTeX APA MLA HARVARD VANCOUVER

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ذاکری، علی اکبر.(1401) حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر*. ، 19(1)، 95-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    علی اکبر ذاکری."حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر*". ، 19، 1، 1401، 95-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ذاکری، علی اکبر.(1401) 'حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر*'، ، 19(1), pp. 95-114

    APA | MLA | HARVARD | VANCOUVER

    ذاکری، علی اکبر. حوزه و غوغای «جمهوری» رضاخان در آغاز قرن اخیر*. ، 19, 1401؛ 19(1): 95-114