تاريخ اسلام در آينه پژوهش

مقولة «زمان» یکی از اصلی ترین مقومات تاریخ ـ با هر تعریفی از آن ـ است. مفهوم زمان در دانش تاریخ و به عبارتی دقیق تر، «زمان تاریخی»، تفاوتی جوهری با مفهوم رایج از زمان در فلسفه و فیزیک دارد. یکی از ویژگی های زمان تاریخی، پیوند آن با مقوله ای به نام «خط زمان» است و این مفهوم نیز به نوبةخود در پیوند با مفهومی دیگر به نام «رویدادهای مهم» قرار دارد. «خط زمان» (Timeline) که اکنون جایگاهی مهم در اطلاع رسانی یافته، حکایتگر یک بازة زمانی برای بازنمایی یا ارائة منظم گرافیکی یا غیرگرافیکی مهم ترین رویدادهای آن بازه است. قرآن به دلیل پیوند تاریخ با هدایت انسان، اهتمامی در خور توجه به تاریخ ـ البته با شیوة بیانی ویژة خود ـ دارد و به نظر می رسد که برجسته ساختن توالی زمانی رویدادها و ارائة الگوهای مختلفی برای خط زمان، یکی از مصداق های این اهتمام باشد. نوشتار پیش رو پس از مروری بر تعابیر مختلف قرآنی در این زمینه، با بررسی موارد کاربرد «إذ» و «و إذ» در قرآن، کوشیده است یکی از خط زمان های موردنظر قرآن را بازنمایاند. این بررسی نشان می دهد که «إذ» و «و إذ» به معنای ظرف زمان و متعلق به فعل محذوف «اذکر» یا «اذکروا»، یک خط زمان با تکیه بر پاره ای رویدادهای مهم زندگی نُه تن از پیامبران (ابراهیم، لوط، موسی، سلیمان، الیاس، یونس، یوسف، عیسی و محمد)، دو تن از شخصیت های الهی (لقمان و مریم) و یک گروه (اصحاب کهف) را تشکیل می دهند.